آنچه می خواهید درباره سونوگرافی بدانید
آنچه می خواهید درباره سونوگرافی بدانید
چندی پیش درموردپاسخ به پرسش هایی در خصوص سونوگرافی صحبت کردیم. امروزه یکی از روش های متداول تصویر برداری، سونوگرافی است. این روش از دهه سوم قرن بیستم میلادی مورد استفداه پزشکی قرار گرفت و به سرعت مورد استقبال عموم پزشکان واقع شد. این روش برخلاف روش های تصویر برداری قبلی بسیار امن و بی ضرر و غیر تهاجمی بود زیرا به جای اشعه ایکس، امواج صوتی را برای تشکیل تصویر مورد استفاده قرار می داد که خطرات اشعه ایکس را ندارد و این یکی از مزیت های بزرگ این روش است. محدوده شنوایی انسان در حدود ۲۰ تا ۲۰۰۰۰ هرتز است و هر صدایی با فرکانس خارج از این محدوده چه بیشتر و چه کمتر از این حد، توسط گوش انسان شنیده نمی ود. در سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالاتر از این محدوده شنوایی استفاده می شود.
اگر امواج صوتی در راستای انتشار خود با مانعی برخورد کنن دچار آشفتگی شده و از شدت آنها کاسته می شود.در سونوگرافی از این فرآیند برای شناسایی و بررسی بافت های داخلی استفاده می شود. به این ترتیب که در صورتی که موجی به داخل بدن فرستاده شود در حین عبور از بافت های مختلف با توجه به شدت اولیه و نوع بافت موجود در مسیر به میزان متفاوت منعکس می شود و به سمت منبع تولید خود برمیگردد. این موج منعکس شده توسط وسیله مخصوصی دریافت شده و به وسیله فرآیندهای کامپیوتری تبدیل به سیگنال و در نهایت تصویر می شود و امکان چاپ این تصویر وجود دارد.
با اندازه گیری مدت زمان بین رفت و برگشت یک موج صوتی می توان اطلاعاتی درباره بافت های در مسیر موج به دست آورد. در پزشکی با امواج صوتی که جهت ارتعاش در آنها در راستای انتشار امواج است سر و کار داریم و این نوع انتشار در بافت های نرم اتفاق می افتد. به این ترتیب سونوگرافی برای بررسی بافت های نرمی مانند کبد، کلیه، مثانه و …بسیار کارآمدتر از بافت استخوانی است.
اجزای دستگاه سونوگرافی
دستگاه سونوگرافی شامل قسمت های مختلف پروب، رایانه، نمایشگر و چاپگر مخصوص است. پروب ابزار تولید و دریافت امواج و همان وسیله ای است که پزشک روی بدن شما حرکت می دهد تا تصاویر لازم را مشاهده کند. رایانه اطلاعات مربوط به موج صوتی دریافت شده را به تصویر تبدیل کرده و در نمایشگر نمایش می دهد و پزشک می تواند در صورت تمایل این تصاویر را چاپ کند. غیر از این دستگاه های سونوگرافی معمولی، دستگاه های سونوگرافی قابل حمل که در هر مکانی قابل استفاده هستند نیز وجود دارد.
نقش سونوگرافی
سونوگرافی جایگاه ویژه ای در علم پزشکی پیدا کرده و دارای کاربردهای گسترده ای است. در ادامه به تعدادی از این موارد اشاره می شود:
بررسی رحم و ضمائم، تعیین سن بارداری و بررسی ناهنجاری های جنین، بررسی سقط جنین، بررسی دستگاه ادراری، سونوگرافی شکم و دستگاه گوارش (معده، کبد، کیسه صفرا، طحال و پانکراس)، سونوگرافی سطحی(سونو پوست، غده تیروئید، غدد بزاقی،پستان، بیضه و غدد چربی و…)، سونوگرافی چشم، بررسی رباط، تاندون و عضلات، تشخیص بیماری های عروقی و سونوگرافی قلب(اکوکاردیوگرافی).
سونوگرافی کاربردهای بسیار متنوعی در علم پزشکی دارد و در هر زمینه ای پیشرفت های بسیار بزرگی در زمینه تشخیص بیماری ها ایجاد کرده است. تا چند دهه قبل خانم های باردار تا زمانی که فرزند خود را به دنیا نیاورده بودند از حال و روز وی باخبر نبودند و حتی زمان دقیق به دنیا آمدن نوزاد هم معلوم نبود زیرا با وجود اینکه اشعه ایکس کشف شده بود و اماکن تصویربرداری داخلی به وسیله اشعه وجود داشت، به علت عوارض بسیار جدی شناخته شده این اشعه، استفاده از این روش ها برای بررسی جنین به قیمت نقض عضو یا سقط جنین تمام می شد، در نتیجه استفاده از آنها درباره خانم باردار عقلانی نبود. حال آنکه امروز بررسی جنین از روزهای ابتدای تشکیل و کنترل روند رشد و نمو و تشکیل اعضا ی مختلف بدن توسط سونوگرافی دو بعدی یا سه بعدی امکان پذیر شده است و در صورت وجود مشکل در سلامت جنین در صورت لزوم امکان درمان و جراحی سریع وجود دارد و در غیر این صورت مجوز سقط جنین داده می شود که این خود باعث بالا رفتن کیفیت بارداری ها و کاهش تولد نوزادهای با مشکلات ذهنی و جسمی یا سقط جنین می شود که همه اینهای از مزایای بدون شک سونوگرافی اشت. از دیگر پیشرفت هایی که توسط سونوگرافی ایجاد شد می توان به سونوگرافی از عروق خونی و قلب که دائما در حال حرکت هستند، اشاره کرد.
به سونوگرافی از عروق خونی، سونوگرافی داپلر می گویند که از نظر ساختاری بسیار پیشرفته تر از سونوگرافی معمولی است و سال ها پس از سونوگرافی معمولی معرفی شد و امکان تصویربرداری از عروق مختلف بدن و بررسی ضایعات عروقی و خون ریزی های درونی و…را ایجاد می کند و کمک شایانی به علم پزشکی کرده است.
به سونوگرافی از اندام در حال حرکت قلب اکو گفته می شود که امروزه اولین روش تشخیصی مشکلات قلبی است. سونوگرافی علاوه بر کاربردهای تشخیصی در درمان بسیاری از موارد کمک کنده است. از جمله روش های درمانی سونوگرافی می توان به سونوتراپی (گرم کردن موضعی ناحیه ای از بدن)، بیوپسی از ضایعه در نواحی مختلف، تخلیه کیست، سوزاندن تومورها و لیزر درمانی اشاره کرد.
آمادگی های لازم
انجام سونوگرافی در بسیاری از موارد آمادگی خاصی نیاز ندارد که این خود از مزایای دیگر این روش به حساب می رود. ولی در مواردی مثل سونوگرافی ناحیه شکم و لگن رعایت بعضی نکته های مهم است. در سونوگرافی مثانه و رحم و تخمدان، از بیمار خواسته می شود با مثانه پر به بخش سونوگرافی مراجعه کند زیرا وجود مایع باعث وضوح بیشتر تصاویر می شود. در ضمن مثانه پر، گاز روده را به بالا رانده و مانع ایجاد مزاحمت گاز روده در ثبت تصاویر عضو مورد نظر می شود. معمولا نوشیدن میزان چهار تا شش لیوان آب یک ساعت قبل از آزمون کافی است. باید توجه کنیم که نوشیدن بیش از حد آب باعث عدم توانیی کنترل ادرار توسط بیمار و عدم همکاری بیمار در حین انجام سونوگرافی می شود و در ضمن احتمال تشخیص غیرواقعی را بالا می برد؛ برای مثال در صورتی که مثانه خیلی پر باشد ممکن است اندکی از ادرار به لگنچه کلیه برگردد و تشخیص نادرستی توسط پزشک داده شود. در سونوگرافی ناحیه شکم شامل دستگاه گوارشی (معده و کبد و طحال و…)و عروق ناحیه شکم مانند آئورت شکمی برای تشخیص و بررسی مشکلات احتمالی باید اعضای این ناحیه فاقد هر گونه مواد غذایی و گاز باشند؛بنابراین بیمار باید از هشت ساعت قبل از آزمون از خوردن اجتناب کند و در این مدت می تواند مایعات ساده ای مانند آب و چای کم رنگ بنوشد.
انجام آزمون
در ایران سونوگرافی توسط پزشکان متخصص رادیولوژی انجام می شود.برای انجام تصویربرداری، بیمار معمولا به صورت طاق باز روی تخت دراز می شکد و رادیولوژیست پس از مالیدن ژل روی پوست با قرار دادن پروب روی ناحیه مورد نظر و حرکت دادن آن به بررسی می پردازد. مالیدن ژل به حرکت راحت تر پروب روی پوست و جلوگیری از اصطحکاک ئ از بین بردن حباب های هوایی احتمالی ایجاد شده بین پوست و پروب کمک می کند، در نتیجه منجر به تصویربرداری با کیفیت بهتر می شود. پزشک در حین انجان آزمون تصاویر دریافت شده را در مانیتور مشاهده می کند و در صورت لزوم می تواند اندازه گیری های لازم را درباره اندازه عضو و ضایعه مورد نظر انجام دهد. در نهایت برای اطلاع پزشک معالج تصاویر لازم روی کاغذ مخصوص چاپ می شود و به همراه گزارشی که توسط رادیولوژیست نوشته شده برای او ارسال می شود.
عوارض احتمالی
برای سونوگرافی تاکنون عارضه خیلی جدی بیان نشده، با این حال چون در علم پزشکی اصل بر این است که ممکن است روشی مانند سونوگرافی که از یک انرژی خاص استفاده می کند در کوتاه مدت بدون عارضه باشد دلی عوارض بلند مدتی داشته باشد که هنوز کشف نشده است، تا زمانی که روشی صد در صد بدون عارضه معرفی شود باید احتیاط های لازم صورت گیرد و نمی توان این روش را بدون دلیل موجهی انجام داد و درباهر خانم های باردار انجام بیش از سه بار سونوگرافی در طول دوره بارداری توصیه نمی شود. سونوگرافی سه بعدی به دلیل ایجاد گرمای زیاد در بافت باعث ایجاد عوارضی می شود و در خانم های باردار باید خیلی با حتیاط انجام شود زیرا در صورت طولانی شدن این آزمون از یک مدت زمان مشخص، احتمال گرم شدن مایع دور جنین و بروز عوارضی مانن سوختگی و مشکلات جدی برای جنین وجو دارد.
منبع : پرشین طب
