آموزش و پرورش کودکان استثنایی...

http://seo.medu.ir/Portal/Picture/Sh...4-6b814cd4298c

نگاهی به آموزش وپرورش استثنایی در جهان وایران


ریشه‌های تاریخی آموزش و پرورش استثنایی را به گونه‌ای که امروز مطرح است، می‌توان اوایل سال‌های 1800 میلادی در میان تلاش‌های تنی چند از پزشکان محقق یافت. از ایتارد، پزشک اندیشمند فرانسوی که پزشکی حاذق و صاحب‌نظر در بیماری‌های گوش و تعلیم و تربیت کودکان ناشنوا بود می‌توان به عنوان یکی از پیشگامان آموزش و پرورش استثنایی نام برد. از جمله معروف‌ترین کارهای ایتارد، تلاش وی در تربیت ویکتور،کودک 10 ساله‌ای است که در یکی از جنگل‌های فرانسه پیدا شد. وی با زندگی اجتماعی آشنایی نداشت و آثاری از رشد زبان در او مشهود نبود.



ادوارد سگن، شاگرد ایتاردکه سال 1848 به آمریکا مهاجرت کرد از اولین کسانی است که با روش ابداعی خود سعی در تعلیم و تربیت کودکان عقب‌مانده ذهنی داشت.در کنار تلاش‌های ایتارد و سگن، زحمات چشمگیر خانم ماریا مونته سوری قابل توجه است. وی تحت‌تاثیر عمیق فعالیت‌ها و روش‌های سگن، به عنوان مربی کودکان عقب‌مانده ذهنی و حامی‌ آموزش و پرورش پیش‌دبستانی برای همه کودکان شهرت یافت. به دنبال کوشش‌های قابل ملاحظه ایتارد، سگن و مونته سوری، این پیشگامان نهضت تعلیم و تربیت استثنایی، شاهد تلاش‌های گسترده دیگر محققان و متخصصان در کشوهای مختلف جهان و تاسیس مراکز، مدارس و کلاس‌های ویژه برای کودکان استثنایی هستیم، به گونه‌ای که امروز همه کشورهای جهان به آموزش و پرورش استثنایی به عنوان یک ضرورت فرهنگی و اجتماعی می‌نگرند و بخش قابل توجهی از امکانات آموزش و پرورش عمومی آنها به کودکان و دانش‌آموزان استثنایی اختصاص می‌یابد.
در هر حال اگر بر این باور باشیم که ستون‌های تمدن هر جامعه بر نظام آموزش و ساختار آموزش و پرورش آن استوار است، بدون تردید سلامت، جامعیت و کارآمدی نظام آموزش و پرورش آن جامعه نیز در گروی وسعت، گستردگی، تنوع و کیفیت برنامه‌های جامع آموزش استثنایی و درصد کودکان و دانش‌آموزانی است که به عنوان استثنایی یا دارای نیاز ویژه مورد تشخیص و شناسایی واقع شده و خدمات آموزشی موثری در مدارس عادی یا کلاس‌های خاص به ایشان ارائه می‌شود.



در جامعه ما، تاریخچه برنامه آموزش و پرورش استثنایی به دهه اول قرن چهاردهم شمسی مربوط می‌شود. در این دوران، اولین مدرسه ناشنوایان در تهران توسط مرحوم جبار باغچه‌بان و نخستین مدرسه ویژه نابینایان در تبریز به وسیله یک کشیش آلمانی به نام کریستفل تاسیس و به دنبال آن در چند شهر دیگر مدارس مشابهی از سوی افراد خیر و آگاه بنیاد نهاده شد. در این مورد می‌توان از تاسیس مدرسه شبانه‌روزی نابینایان در تهران در سال 1328 و چندین مدرسه استثنایی دیگر همچون ابابصیر، خزائلی و غیره نام برد. در سال 1347 دفتری به نام دفتر آموزش کودکان و دانش‌آموزان استثنایی در وزارت آموزش و پرورش ایجادشد. در واقع مسوولیت این دفتر، شناخت و جایگزینی مطلوب و آموزش و پرورش کلیه کودکانی است که به علت تفاوت‌های قابل ملاحظه ذهنی، جسمی و عاطفی قادر به استفاده ازبرنامه‌های عادی آموزش و پرورش نیستند.



در پی آغاز فعالیت این دفتر، مراکز و مدارس متعددی در نقاط مختلف کشور برای تعلیم و تربیت کودکان استثنایی شروع به کار کردند.

مطابق گزارش‌های رسمی وزارت آموزش و پرورش، 10 سال پس از تاسیس این دفتر، یعنی در سال 1357 حدود 8000 دانش‌آموز استثنایی تحت پوشش دفتر مزبور مشغول تحصیل بودند. با توجه به پیشرفت‌های روزافزون فناوری آموزشی، بالا رفتن آگاهی اغلب اولیای کودکان استثنایی و ایجاد نگرش مثبت در آنان برای تعلیم و تربیت فرزندان خود، تاثیر قابل توجه مدارس استثنایی در تعلیم و تربیت کودکان استثنایی، بویژه ورود تنی چند از دانش‌آموزان نابینا و ناشنوا به موسسات آموزش عالی، همچنین تلاش روزافزون و متعهدانه دلسوزان کودکان استثنایی در پرتوی انقلاب اسلامی و با تصویب مجلس شورای اسلامی، سازمان آموزش و پرورش استثنایی با هدف‌های جامع و فراگیر در سال 1370 تاسیس شد و کار خود را آغاز کرد. با تاسیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی، تحول چشمگیری در شناسایی هرچه سریع‌تر و آموزش و توانبخشی کودکان و نوجوانان استثنایی در سطح کشور به وجود آمد و امید می‌رود این سازمان بتواند دست‌کم مطابق وظایف و مسوولیت‌هایی که مجلس محترم برای آنان پیش‌بینی کرده است، توفیقات چشمگیری داشته باشد.



نگاهی به تحولات آموزش و پرورش استثنایی در ایران


سال 1299: آغاز آموزش نابینایان در تبریز با تاسیس آموزشگاه کریستوفل

سال 1303: آغاز آموزش ناشنوایان در تبریز توسط جبار باغچه بان و شروع کار تحقیقی و آزمایشی با ناشنوایان توسط ذبیح بهروز
سال 1339: تاسیس نخستین مرکز آموزشی کودکان کم توان ذهنی در تبریز
سال 1344: آغاز شیوه تکلم در آموزش ناشنوایان توسط محمود پاکزاد
سال 1347: شروع به کار آموزش کودکان معلول جسمی-حرکتی با 13 دانش آموز در تهران و تاسیس دفتر آموزش کودکان استثنایی
1355: راه اندازی نخستین کلاس خاص دانش آموزان ناسازگار با 7 دانش آموز در تهران
1364: شناسایی و پذیرش 75 کودک چند معلولیتی در مجموعه ناشنوایان باغچه بان در تهران
سال 1370: تاسیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی
سال 1371: راه اندازی گروه آموزشی دانش آموزان با اختلالات یادگیری و تاسیس ادارات آموزش و پرورش استثنایی استان ها
سال 1375: تصویب اجرای طرح سنجش کودکان بدو ورود به دبستان توسط سازمان برای شناسایی کودکان استثنایی
سال 1386: آغاز اجرای آزمایشی طرح آموزش فر اگیر در 7 استان
سال 1390: اجرای قطعی آئین نامه آموزش و پرورش تلفیقی-فراگیر کودکان و دانش آموزان استثنایی

وظایف اساسی سازمان
1ـتهیه مجموعه‌ای از مقیاس‌ها و معیارهای سنجش توانایی‌ها و استعدادهای کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
2ـاجرای طرح‌های شناسایی و گزینش کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
3ـتهیه و تنظیم برنامه‌های مربوط به آموزش و پرورش ویژه برای گروه‌های مختلف کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
4ـتهیه و تنظیم طرح‌های توسعة کمی و کیفی آموزش و پرورش کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
5ـتهیه کتب درسی و برنامة آموزشی و درسی خاص متناسب با توانایی‌های ذهنی و جسمی گروه‌های مختلف کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
6ـتهیه و اجرای طرح‌های پژوهشی در زمینة آموزش و پرورش گروه‌های مختلف کودکان و دانش‌آموزان استثنایی

7ـبرقراری ارتباط مداوم با مؤسسه‌های داخلی و سازمان‌های بین‌المللی مرتبط به منظور کسب تازه‌ترین اطلاعات مربوط به آموزش گروه‌های مختلف کودکان و دانش‌آموزان استثنایی و بهره‌برداری از آخرین پژوهش‌های علمی جهان در تهیة برنامه‌های آموزشی و پرورشی
8-برنامه‌ریزی‌های لازم در جهت آموزش حرفه‌ای دانش‌آموزان استثنایی متناسب با توانایی‌های ذهنی و جسمی آنان و تأمین وسایل فنی، حرفه‌ای و توان‌بخشی لازم برای مراکز آموزشی از طریق واحد‌های زیربط به منظور اشتغال
9ـتأمین و تربیت نیروی انسانی مورد نیاز سازمان و تنظیم و اجرای برنامه‌های لازم برای آموزش ضمن خدمت نیروی انسانی شاغل در سازمان و مراکز وابسته به آن با همکاری و هماهنگی معاونت وزارت آموزش و پرورش در امور تأمین و تربیت نیروی انسانی
10ـارزشیابی کار معلمان و مربیان کودکان و دانش‌آموزان استثنایی و همچنین مسوولان مراکز و آموزشگاه‌ها و آموزش و راهنمایی آنان در جهت حل مشکلات و مسایل مربوط به آموزش و پرورش استثنایی
11ـایجاد امکانات لازم جهت طراحی، تهیه و توزیع وسایل کمک آموزشی
12ـفراهم نمودن زمینه‌های لازم جهت تألیف و ترجمه و نشر کتب سودمند و سایر امکانات برای پدران، مادران و معلمان کودکان استثنایی
13-جلب کمک‌های مادی و معنوی مردم، سازمان‌ها، مؤسسه‌ها و انجمن‌های توان‌بخشی برای بهبود وضع آموزش و پرورش کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
14ـبرنامه‌ریزی و تعیین ضوابط مربوط به نحوة مشارکت بخش خصوصی در آموزش و پرورش استثنایی و ترغیب آنان به این امر و اعمال نظارت لازم بر فعالیت آنان
15-هماهنگی، همکاری و ارتباط با دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی داخل به منظور سوق دادن تحقیقات آنان به سمت نیازهای سازمان و استفادة هر چه بیشتر از اساتید و دانشجویان رشته‌های مرتبط با کودکان استثنایی.




اهداف سازمان:




1-طراحی سیستم آموزشی، پرورشی، و توانبخشی به نحوی که ناتوانیهای ذهنی و جسمی کودکان و دانش‌آموزان استثنایی جبران گردد و آن‌گونه کودکان و دانش‌آموزان بتوانند پس از گذراندن مراحل تحصیلی خود موقعیت اجتماعی و اقتصادی مناسب شرایط خویش را به دست آورند.

2-تغییر و اصلاح مداوم آموزش و پرورش استثنایی با توجه به روشهای نوین آموزش و پرورش استثنایی در جهان و نیازهایی که آن گونه کودکان‌و دانش‌آموزان در ارتباط با شرایط خاص جامعه دارند.

3-آموزش و پرورش گروههای مختلف کودکان و دانش‌آموزان استثنایی با توجه به نیازهای خاص هر گروه در سطوح قبل از دبستان، ابتدایی،‌راهنمایی و متوسطه و با تأکید خاص بر آموزش حرفه‌ای و تلاش برای تحت پوشش قرار دادن کلیه این گونه کودکان و دانش‌آموزان.

4-کمک به پیشگیری از بروز ناتوانیهای جسمی و ذهنی، قبل از تولد، هنگام تولد و بعد از تولد از طریق بالا بردن سطح آگاهی عمومی در زمینه‌عوامل بروز معلولیتها و خصوصیات کودکان استثنایی.




تشکیلات سازمان آموزش و پرورش استثنایی



سازمان دارای ارکان زیر می‌باشد:



الف) شورای سازمان
ب) رییس سازمان
طبق ماده 5 اساسنامه سازمان آموزش و پرورش استثنایی اعضای شورای سازمان عبارتند از:
1ـوزیر آموزش و پرورش (رییس شورا)
2ـوزیر کار و امور اجتماعی یا یکی از معاونان
3-رییس سازمان بهزیستی
4ـرییس یا یکی از معاونان بنیاد مستضعفان و جانبازان
5-معاونان وزارت آموزش و پرورش
6- رییس سازمان (دبیر شورا)
7-دو نفر از متخصصان امور کودکان استثنایی
8-یک نفر معلم با تجربه و صاحب نظر
9-دو نفر معتمد علاقه‌مندبه امور کودکان استثنایی (ترجیحاً والدین کودکان استثنایی)
10-یک نفر از معلولان صاحب‌نظر
11-یک نفر از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی




آشنایی با معاونت ها و مدیریت های سازمان



حوزه ریاست



وظایف:



اجرای مصوبات شورای سازمان آموزش و پرورش استثنائی.
بررسی و پیگیری عزل و نصب روسای ادارات آموزش و پرورش استان ها.
ارائه گزارش فعالیت ها و عملکرد سازمان استثنائی به شورای سازمان.
نظارت بر برنامه های جذب کمک های مردمی و موسسات و سایر ارگانها.
مشارکت در بازنگری و اصلاح قوانین ومقررات موجود و ارایه آیین نامه اجرائی و طرح ها و پیشنهادهای لازم برای نیل به اهداف سازمان جهت تصویب در شورا
نظارت بر طرح های سیستم های مکانیزه مورد نیاز واحدهای مختلف سازمان آموزش و پرورش استثنائی.




مدیریت حوزه ریاست روابط عمومی و امور بین الملل



وظایف:



برقراری ارتباط مستمر با رسانه های گروهی به منظور اجرای سیاستهای انتشاراتی سازمان آموزش و پرورش استثنائی و همکاری با موسسات وابسته به سازمان ملل و مجامع علمی کشورهای خارجی به منظور استفاده از کمکهای تخصصی و علمی آنان در مورد دانش آموزان و کودکان استثنائی با هماهنگی و همکاری مدیریتهای تخصصی.
اجرای طرحهای اطلاعاتی و انتشاراتی و همچنین اجرای برنامه های بازدید از فعالیتها و پیشرفتهای سازمان آموزش و پرورش استثنائی جهت آگاهی افکار عمومی.
انتشار نشریه های خبری، اطلاعاتی و تخصصی طبق مقررات و ضوابط مربوط.
اقدام به تهیه و ترجمه مقالات و نشریاتی که مربوط به کودکان و دانش آموزان استثنائی می باشد به منظور آشنائی آنان با روشها و سیستم جدید آموزش استثنائی.
برگزاری مصاحبه، تشکیل سمینارها، کنفرانس، بازدیدها، نمایشگاهها و سایر تبلیغات مورد نیاز بر حسب اهداف سازمان.
تهیه و تنظیم طرحهای مربوط به قراردادها، بورسیه ها، برنامه های مبادلات فرهنگی ایران با کشورهای خارج و نظارت بر حسن اجرای آنها.
مطالعه و همکاری با مجامع علمی معتبر جهان در جهت پیشبرد اهداف آموزش و پرورش استثنائی.
نظارت بر فعالیتها و عملکرد انجمن های اولیا و مربیان.
نظارت مستمر بر فعالیتهای مدارس غیرانتفاعی.
انجام مطالعات درخصوص دستیابی به راهکارهای مفید جهت ترویج فرهنگ مشارکت.
طراحی،برنامه ریزی و هدایت همایش ها و انجمن های تخصصی،المپیادها و مسابقه های علمی دانش آموزی درسطح داخلی و بین المللی مربرط به آموزش و پرورش کودکان استثنایی.
اهتمام در جهت تهیه و تنظیم مقالات علمی، و تخصصی جهت چاپ در نشریات تخصصی.




معاونت برنامه ریزی آموزشی و توان بخشی



وظایف:



تهیه و تنظیم طرحها و برنامه های آموزشی و توان بخشی برای کودکان و دانش آموزان استثتنائی.
ایجاد هماهنگی و نظارت بر انجام فعالیت های آموزشی و توان بخشی گروه های مختلف کودکان و دانش آموزان استثنائی.
نظارت وهمکاری در تالیف، ترجمه و نشر کتب آموزشی وکمک آموزشی برای کودکان و دانش آموزان استثنائی، معلمان و والدین این گروه از کودکان و دانش آموزان.
همکاری با مؤسساتی که در امورآموزشی و توان بخشی کودکان و دانش آموزان استثنائی فعالیت دارند.
بررسی و مطالعه نظام های مختلف آموزش و پرورش کودکان و دانش آموزان استثنائی در جهان به منظور انجام تغییرات ضروری و مناسب در برنامه های آموزشی و توان بخشی مورد نظر جهت نیل به اهداف مطلوب سازمان.
تهیه برنامه های ارزشیابی به منظور بررسی شیوه های آموزشی وپیشرفت تحصیلی به منظور ارائه راه حل های مناسب جهت رفع مشکلات و نارسائی ها.
تهیه و تنظیم طرحها وبرنامه های مناسب در زمینه تطبیق برنامه های آموزشی وحرفه آموزی کودکان و دانش آموزان استثنائی با نیازهای مربوط و تسهیل پذیرش آنها در جامعه.
اهتمام و همکاری در تدوین و تنظیم آئین نامه های مربوط به امور آموزشی و توان بخشی کودکان و دانش آموزان استثنائی.
بررسی و مطالعه شیوه های نوین توان بخشی و مشاوره کودکان و دانش آموزان استثنائی در جهان به منظور انجام تغییرات ضروری و مناسب در برنامه های مورد نظر جهت نیل به اهداف سازمان.
همکاری و نظارت برطراحی واجرای برنامه هاوفعالیت های آموزشی به منظورارتقاسطح دانش ومهارت معلمان،مربیان وکارکنان سازمان.
نظارت بر نحوه اجرای برنامه های سالانه مدیریت ها و واحدهای تحت پوشش و ایجاد هماهنگی بین فعالیت های آنها.
پیش بینی و همکاری در برنامه ریزی دوره های آموزشی کوتاه مدت و گردهمائی های علمی– تخصصی با هدف دانش افزایی مربیان، معلمان و خانواده های دانش آموزان و کودکان استثنائی و ارائه پیشنهاد به اداره کل توسعه مدیریت و پشتیبانی جهت برگزاری دوره های مذکور.
برنامه ریزی به منظور بررسی، هماهنگ سازی در متون درسی و آموزشی گروه های مختلف استثنائی.




مدیریت آموزشی



وظایف:



همکاری وکمک به پیشبرد امور و برنامه های سازمان تحت نظر معاون برنامه ریزی آموزشی وتوان بخشی
پژوهش در زمینه آموزش و پرورش کودکان و دانش آموزان استثنائی.
نظارت و همکاری در تالیف، ترجمه کتب و نشریات تدوین شده در زمینه آموزشی گروه های مختلف کودکان و دانش آموزان استثنائی به منظور پیشبرد اهداف سازمان.
تهیه وتنظیم طرحهای توسعه آموزش و پرورش دانش آموزان استثنائی و برنامه ریزی خاص آنها.
ایجاد ارتباط با خانواده کودکان و دانش آموزان استثنائی به منظور راهنمائی آنها در آموزش و پرورش فرزندان شان.
تهیه و تنظیم طرح های آشنا سازی دانش آموزان استثنائی با حرفه های کار و دانش متناسب با توانائی ها و محدودیت های جسمی و ذهنی آنها.
ارزشیابی از برنامه های آموزشی کودکان و دانش آموزان استثنائی در گروه های مختلف عملکرد مسئولان استانی و ارائه راهنمائی های لازم جهت حل مشکلات و مسایل احتمالی آنان.
تعیین اولویت ها در برنامه های کارآموزی دانش آموزان رشته های کار و دانش و فنی و حرفه ای به منظور جهت دادن استعدادهای آنان بسوی حرف و مشاغل مورد نیاز کشور در ارتباط با امکانات موجود بر اساس خط مشی کلی سازمان.
برقراری ارتباط با بخش های مختلف صنعت، کشاورزی و خدمات اعم از دولتی و غیردولتی به منظور استفاده از امکانات آنان برای کارآموزی دانش آموزان تحت پوشش.
انجام مطالعات و پژوهش های لازم در زمینه محتوای روش های مختلف کارآموزی های ضمن تحصیل دانش آموزان استثنائی و استفاده از دانش و تجربیات دیگر کشورهای جهان به منظور بالا نگه داشتن سطح آموزش علمی آنان.
مطالعه و همکاری به منظور تنظیم آئین نامه و شیوه های جدید ارزشیابی و مسابقات علمی.
برقراری ارتباط با موسسات و سازمان های آموزشی ملی و بین المللی در زمینه آموزش گروه های مختلف کودکان و دانش آموزان استثنائی به منظور کسب تازه ترین اطلاعات وتجارب و هماهنگی برنامه های گروه های فوق الذکربا آخرین تحولات و روش های علمی جهان از طریق مدیریت حوزه ریاست، روابط عمومی و بین الملل.




مدیریت توان بخشی



وظایف:



همکاری وکمک به پیشبرد امور و برنامه های سازمان تحت نظر معاون برنامه ریزی آموزشی وتوان بخشی.
انجام کارهای تخصصی، مطالعاتی و برنامه ریزی در زمینه های مختلف توان بخشی، مشاوره و مددکاری پیشنهاد تهیه وسایل مربوط به توان بخشی با توجه به نیاز کودکان و دانش آموزان استثنائی بر حسب ضرورت و اولویت.
همکاری در امور آموزشی با مراکز آموزش عالی در زمینه توان بخشی، مشاوره و مددکاری.
مطالعه مستمر در زمینه های مختلف روش های توان بخشی، مشاوره و مددکاری به منظور پیشبرد اهداف سازمان.
همکاری با سایر موسسات در امور توان بخشی، مشاوره و مددکاری کودکان و دانش آموزان استثنائی.
نظارت بر تهیه و تنظیم آیین نامه ها و بخشنامه های مربوط به توان بخشی، مشاوره و مددکاری.
نظارت دقیق بر حسن اجرای طرحها و برنامه های مربوط به توان بخشی، مشاوره و مددکاری.
تعیین نمودن خط مشی کلی توان بخشی جهت ارتقاء کیفی وضعیت برنامه های توان بخشی گروه های مختلف.
نظارت بر عملکرد ادارات آموزش و پرورش استثنائی استان ها در خصوص امور توان بخشی، مشاوره و مددکاری و ارائه راهنمائی های لازم در این زمینه و اهتمام در رفع مشکلات و تنگناهای احتمالی.
بررسی و تعیین نیازهای مراکز آموزشی استان ها به نیروهای توان بخشی، مشاوره و مددکاری و ارائه آن به مسئولین ذیربط جهت برنامه ریزی و تامین نیروی مورد نظر با توجه به ضوابط و درجه بندی پست های سازمانی واحدهای آموزشی ویژه دانش آموزان استثنائی.
نظارت برتهیه و خرید تجهیزات واحدهای توان بخشی در مراکز آموزشی استان ها.
همکاری با مدیرآموزشی سازمان در جهت پیشبرد برنامه های مشترک درمعاونت آموزشی وتوان بخشی.
نظارت برهزینه کردها و اعتبارات ابلاغی برنامه تامین کمک سرانه توان بخشی.




معاونت تشخیص، پیشگیری، پرورشی و تربیت بدنی



وظایف:



ایجاد هماهنگی، نظارت و همکاری بر اجرای هدفهای تشخیص، پیشگیری، پرورشی و تربیت بدنی کودکان و دانش آموزان استثنائی.
اقدامات لازم جهت تهیه و هنجاریابی آزمونهای غربال گری و تشخیصی برای گروه های مختلف کودکان و دانش آموزان استثنائی..
اهتمام در اجرای طرحهای شناسایی و گزینش کودکان و دانش آموزان استثنائی کشور.
همکاری با سایر موسساتی که به نحوی از انحا در امور پیشگیری، فرهنگی و تربیت بدنی کودکان و دانش آموزان استثنائی فعالیت دارند.
همکاری در تالیف، ترجمه و نشر کتب و نشریات سودمند و مفید برای پدران، مادران و معلمان کودکان و دانش آموزان استثنائی.
نظارت بر تهیه و بکارگیری آزمونهای لازم برای سنجش و ارزیابی استعدادهای تحصیلی.
اهتمام و همکاری در تدوین و تنظیم آئین نامه های مربوط به تشخیص، پیشگیری، سنجش و امور پرورشی و تربیت بدنی کودکان و دانش آموزان استثنائی.
طراحی، ایجاد هماهنگی و اجرای برنامه های فرهنگی، هنری، ورزشی و اردویی برای دانش آموزان، معلمان، مربیان و سایر دست اندرکاران حوزه آموزش و پرورش استثنائی.
اهتمام در تشخیص مسائل و مشکلات موجود در اجرای برنامه های پیشگیری، سنجش و امور پرورشی و تربیت بدنی کودکان و دانش آموزان استثنائی و تجزیه و تحلیل آن به منظور اتخاذ تصمیم مناسب جهت پیشگیری از معلولیتها.
اهتمام در بالا بردن سلامت جسمانی و روانی افراد جامعه با همکاری وزارتخانه ها و سازمانهای مربوط.
نظارت بر تهیه و تدوین مقررات و ضوابط معلولیت زدائی و ارائه برنامه های میان مدت و بلند مدت در جهت اهداف سازمان.
پیش بینی و برنامه ریزی دوره های آموزشی کوتاه مدت برای دانش افزایی معلمان، مربیان استثنائی و ارائه پیشنهاد به اداره کل توسعه مدیریت و پشتیبانی جهت برگزاری.




مدیریت تشخیص و پیشگیری



وظایف:



برنامه ریزی جهت بالا بردن سطح کارآیی واحدها از طریق استاندارد کردن تستهای قابل قبول.
تهیه طرح ها و پیشنهادات در زمینه چگونگی ارائه خدمات مربوط به منظور جلوگیری از بوجود آمدن معلولیتها در سطح جامعه.
تهیه برنامه های آموزشی و ارشادی به منظور آگاه ساختن افراد جامعه نسبت به عوامل مثبت و منفی عارضی، آسیبهای اجتماعی که بر اثر عدم رعایت بهداشت و پیشگیری ژنتیکی در جامعه ایجاد می شود.
جمع آوری اطلاعات و طبقه بندی و تجزیه و تحلیل آن به منظور اتخاذ تصمیم مناسب جهت پیشگیری از معلولیتها.
برنامه ریزی و نظارت بر شیوه اجرای آزمون های غربال گری و تشخیصی و دائر نگهداشتن واحدهای مربوط برای پاسخگویی به نیازها.
ارزیابی مستمر و مداوم از فعالیتهای انجام شده جهت رفع نارسایی ها و مشکلات احتمالی و برنامه ریزی جدید در این مورد.
تهیه و تدوین مقررات و ضوابط معلولیت زدایی و ارائه برنامه های میان مدت و بلند مدت در جهت اهداف سازمان.
نظارت بر حسن اجرای برنامه های مصوب مربوط بر اساس دستورالعملها و آیین نامه های صادره.



مدیریت امور پرورشی و تربیت بدنی



وظایف:



تهیه برنامه های لازم جهت تحکیم مبانی دینی و فضایل اخلاقی و رشد اجتماعی دانش آموزان استثنائی و آشنا ساختن آنان با فرهنگ غنی اسلام از طرق مختلف.
مطالعه و تحقیق و تهیه برنامه های پرورشی و تربیت بدنی دانش آموزان در زمینه فعالیتهای فردی، گروهی و اجتماعی.
تهیه طرح ها و برنامه های لازم در زمینه برگزاری و اجرای اردوهای تربیتی، برگزاری مسابقات پرورشی و ورزشی بین دانش آموزان استثنائی در سطوح مختلف و صدور دستورالعملهای مربوطه.
تهیه طرح و برنامه های اجرایی مربوط به فعالیتهای گروهی دانش آموزان و نظارت در تشکیل و نحوه فعالیت های آنها جهت رشد اجتماعی دانش آموزان استثنائی..
تهیه طرحها و برنامه های لازم در مورد انتخاب بهترین آثار فرهنگی، تربیتی و هنری دانش آموزان استثنائی جهت شرکت در نمایشگاههای مختلف.
اهتمام در توسعه و تعمیم فعالیت های پرورشی و تربیت بدنی در آموزشگاهها.
ایجاد زمینه های همکاری با نهادها و سازمان های مختلف جهت رشد و تعالی اخلاقی،‌علمی، اجتماعی و ورزشی دانش آموزان استثنائی.
تهیه و اجرای طرحهای لازم بمنظور رشدوتوسعه جنبه های اخلاقی، اجتماعی و ورزشی همکاران و آشنایی آنها با موضوعات مربوطه.
پیش بینی و برنامه ریزی دوره ها، گردهمایی آموزشهای کوتاه مدت برای دانش افزایی مربیان پرورشی و تربیت بدنی و کارشناسان استان ها.
برآورد و پیش بینی نیروی انسانی و تجهیزات مورد نیاز تربیت بدنی و فرهنگی برای دوره های مختلف تحصیلی برای سراسر کشور




اداره کل توسعه مدیریت و پشتیبانی



وظایف:



ایجاد هماهنگی و نظارت بر فعالیتهای امور اداری، مالی و پشتیبانی سازمان با توجه به اختیارات تفویض شده.
نظارت بر تهیه و تنظیم طرحها و برنامه های مناسب در زمینه استخدام، ارتقاء گروه، انفصال،‌تعلیق، بازنشستگی و آموزش کارکنان سازمان آموزش و پرورش استثنائی.
نظارت برتهیه و تظیم طرحها وبرنامه های مناسب درجهت جذب ونگهداری نیروی انسانی متخصص مورد نیاز با هماهنگی و همکاری واحدهای ذیربط.
بررسی وضعیت نیروی انسانی در همه بخشهای سازمان و تهیه برنامه تامین نیروی انسانی به تناسب اهداف برنامه ریزی آموزشی و اجرایی.
اهتمام در اخذ مجوز ردیف استخدامی از معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور با توجه به نیاز واحدهای سازمان آموزش و پرورش استثنائی.
اهتمام در شناخت مشکلات اجرایی برنامه های آموزش ضمن خدمت در سطوح مختلف و استخدام و ارائه راه حلهای مناسب برای مشکلات و معضلات مربوطه.
همکاری با کمیته ها و سمینارهای علمی، پژوهشی، تحقیقاتی، تربیتی، آموزشی و توانبخشی سازمان آموزش و پرورش استثنائی.
نظارت بر حسن اجرای ارزشیابی پرسنل سازمان.
اقدام به تامین اعتبار از خزانه داری کل بر اساس بودجه مصوب در قالب موارد و برنامه های بودجه جاری و اعتبارات طرحهای عمرانی و تجهیزاتی و درآمد های اختصاصی سازمان و هماهنگی با سایر واحدهای ذیربط.
نظارت بر تهیه و تنظیم بودجه جاری و عمرانی سازمان و انجام اقدامات لازم در جهت تصویب آن با همکاری واحدهای ذیربط.
نظارت بر تهیه و تنظیم طرحها و برنامه های مناسب در زمینه تدارکات، توسعه و تجهیز مراکز آموزشی تحت پوشش سازمان ذیربط.




آشنایی با گروه های هفت گانه دانش آموزان استثنایی



از نظر آموزشی‌ به‌ فردی‌دانش‌آموز استثنایی‌ اطلاق‌ می‌شود که‌ از نظر شناختی‌، هوشی‌، جسمی‌ (حسی‌، حرکتی‌)، عاطفی‌ و یا اجتماعی‌، تفاوت‌ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ با افراد همسن‌ خود داشته‌ و این‌ تفاوت‌ به‌ حدی‌ باشد که‌ برخورداری‌ آنان‌ ازآموزش‌ و پرورش‌، مستلزم‌ تغییراتی‌ (متناسب‌ با ویژگیهای‌ این‌ دانش‌آموزان‌) در برنامه‌ها، محتوی‌، روشها، مواد و فضای‌ آموزشی‌ عادی‌ و ارائه‌ خدمات‌ آموزشی‌ و توان بخشی‌ ویژه‌ به‌ آنان‌ باشد. درکشور ما ،این مهم برعهده سازمان آموزش و پرورش استثنایی بوده که متولی امرآموزش ،پرورش و توان بخشی دانش آموزان استثنایی است.این دانش آموزان به هفت گروه تقسیم می شوند:



1-گروه دانش آموزان کم توان ذهنی



کم توان ذهنی به فردی اطلاق می شود که عملکرد هوشی او به طور معنی دار یا قابل ملاحظه ای پایین تر از میانگین باشد و با مشکلاتی در رفتارسازشی توام بوده ودر دوران رشد یعنی تا قبل از 18 سالگی پدیدار شده باشد.مهارت های سازشی نیز شامل مهارت هایی است که فقدان آنها در زندگی مشکلاتی را به وجود می آورد. این مهارت های اجتماعی ،خود هدایتی و اوقات فراغت است.



2- گروه دانش آموزان دارای اختلالات شنوایی



این گروه از دانش آموزان شامل دانش آموزان ناشنوا و دانش آموزان نیمه شنوا می باشد.دانش آموز ناشنوا به فردی اطلاق می شود که با میزان باقیمانده شنوایی خود علی رغم استفاده از وسایل کمک آموزشی شنوایی نتواند گفتار دیگران را از طریق حس شنوایی بشنود، لذا از فراگیری زبان پیرامون خود از طریق حس شنوایی محروم است.
دانش آموز نیمه شنوا به فردی گفته می شود که با میزان با قیمانده شنوایی او حتی با استفاده از وسایل کمک آموزشی و بهره گیری از راهنمایی آموزشی برای دریافت مطالب شنیداری و گفتاری ،کافی نبوده است.
در حال حاضر بسیاری از دانش آموزان ناشنوا به ویژه کم شنوا، درکنار دانش آموزان دیگر در مدارس عادی درس می خوانند.



3-گروه دانش آموزان دارای اختلالات بینایی



براساس تعریف قانونی ، نابینایی عبارت است از میزان دیدی که در چشم برتر بیش از 20 درصد دید ندارد و قابل اصلاح نیست.در این گروه افرادی نیز هستندکه کم بینا نامیده می شوند.افراد کم بینا ، کسانی هستند که می توانند با کمک متخصص بینایی از باقیمانده بینایی خود استفاده کنند. این کمک ها شامل مواردی از قبیل استفاده از کتاب هایی با حروف چاپی درشت و بکار گیری نورپردازی ویژه ای برای افزایش فرصت های بینایی می شود.دانش آموزان نابینا و بعضی از دانش آموزان نیمه بینا از کتاب هایی استفاده می کنند که نوشتار آن به شکل بریل یعنی خطوط برجسته است.تعداد زیادی از دانش آموزان نابینا در مدارس عادی درس می خوانند.



4- گروه دانش آموزان جسمی-حرکتی



در این گروه دانش آموزانی قرار دارند که مهمترین مشخصه آنها ناتوانی جسمی است.این ناتوانی ممکن است مادر زادی بوده ویا بعدها در اثر حوادث اتفاق افتاده باشد.این کودکان به دلیل اینکه توان حرکت بسیار ضعیفی دارند، از تجهیزاتی مانند ویلچر، واکر و یا عصا استفاده کنند.بساری از این افراد از هوش طبیعی و عادی برخوردارند و با مناسب سازی شرایط محیطی می توانند در مدارس عادی تحصیل کرده و علیرغم معلولیت جسمی، تعامل خوبی با سایر دانش آموزان دارند.



5-گروه دانش آموزان دارای اختلالات یادگیری



این گروه شامل دانش آموزانی است که نارسایی هایی در فرایند ادراکی، توجه، حافظه، دقت و... دارند که برمهارت های تحصیلی (خواندن، نوشتن و ریاضی) تاثیر می گذارد.این گروه معمولا دچار مشکلات حسی نبوده و از نظر بهره هوشی در دامنه بهنجار قرار دارند.



6- گروه دانش آموزان دارای اختلال هیجانی و رفتاری



دانش آموزان دارای اختلالات هیجانی و رفتاری مشکلات زیادی در ارتباط با دوستان و هم سالان خود، والدین و معلمان دارند. در تکالیف درسی مشکل دارند. گاهی در نشان دادن رفتارها اغراق می کنند و یا در عملکرد تحصیلی و اجتماعی نارسایی نشان می دهند.این دانش آموزان قوانین مدرسه را زیر پا گذاشته و برای خود و سایر افراد مشکلات زیادی را ایجاد می کنند.از نظر تحصیلی نیز،عملکرد بسیار ضعیفی دارندو بسیاری از آنها در دوران دبیرستان ترک تحصیل می کنند.



7- گروه دانش آموزان چند معلولیتی



دانش آموزان چند معلولیتی، دانش آموزانی هستند که همزمان از دو یا چند معلولیت رنج می برند. از جمله این وضعیت ها ، ناشنوایی-نابینایی است که نوعی نارسایی حسی دوگانه است. همچنین چند معلولیتی می تواند به صورت کم توانی ذهنی همراه با فلج مغزی ، جلوه گر شودکه این وضعیت نیز مشکلات زیادی برای فرد ایجاد می کند

آشنایی با آموزش و پرورش کودکان و دانش آموزاناستثنایی



تعریف:

آموزش وپرورش استثنایی برنامه ها وتکالیفی است که شامل مدارس،کلاس های خاص وبرنامه ها وخدمات طراحی شده برای رشد ظرفیت آموزشی کودکان ودانش اموزان استثنایی می شود .

این آموزش که به منظور یکسان­سازی منابع قابل تغییر و انعطاف­پذیر و خدماتی که بتواند کودکان ناتوان را مورد حمایت قرار دهد، بر مبنای برنامه­های مجزا وموازی یک مدرسه طراحی­ شده تا کودکان ودانش آموزان استنایی نیز بتوانند به برنامۀ درسی عمومی­ دست پیدا کنند.
آموزش وپرورش استثنایی محدود به جایگزینی دانش آموزان در مدارس وکلاس های خاص بر حسب توانمندی ها ، تفاوت ها ونیازهای آنها نمی شود. این آموزش با درگیر ساختن آموزش عادی خدمات و آموزش های ویژه را در مدارس و سایر مکان ها فراهم می آورد .




دانش آموز استثنایی:



دانش آموزان استثنایی افرادی هستند که با چالش ها و ناتوانی هایی در زمینه های یادگیری،ارتباط و رفتار سازشی و هیجانی، رشد جسمی،نیازهای مراقبت و سلامت روبرو هستند. مشکلات آموزشی و رشدی ناشی از ناتوانی این دانش آموزان، که به وسیله‌ی ارزیابی تعیین شده، در حدی است که یک برنامه طراحی شده برای دانش آموزان عادی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای آنها باشد
مشکلات مانع یادگیری شده یا روی عملکرد آموزشی کودک اثر نامطلوب می­گذارد. این دانش آموزان برای این که بتوانند از آموزش بهره ببرند، نیازمند تغییراتی در محیط و منابع و برنامه های آموزشی وارایه خدمات درمانی و توان بخشی هستند.




درصد شیوع:



تعیین میزان شیوع هر ناتوانی با مشکلاتی نظیر تنوع معیارها وفنون ،ابزارها ی مورد استفاده برای شناسایی همراه است. برآوردها نشان می دهدیک نفر از هر شش دانش آموز حاضر در مدارس دارای مشکل هستند این میزان 2/15 درصد سنین 6-18 را شامل می شود، اما فقط سه درصد این دانش آموزان نیاز به آموزش خاص دارند و یک درصد نمی توانند در ارزیابی های طراحی شده برای دانش آموزان عادی شرکت کنند.




طبقه بندی:



تـوصیف دقیق ویژگی­های تمام افراد با این ناتوانی ها دشوار است. کودکان ودانش آموزان دامنه‌ی وسیعی از ویژگی­ها را برحسب نوع و شدت ناتوانی و سن ، نشان می‌دهند. در حقیقت، تفاوت میان افراد با ناتوانی بیش از شباهت های آنها است .از این رو طبقه بندهای متفاوتی ازدانش آموزان استثنایی شده است مشهور ترین طبقه بندی ، از گروه های زیر تشکیل شده است :



- اتیسم
- عقب ماندگی ذهنی خفیف
- آسیب گفتار یا زبان
- ناتوانی یادگیری ویژه
- آسیب شنوایی
- آسیب‌های ارتوپدی
- آسیب سلامت
- آسیب بینایی
- آشفتگی هیجانی ناتوانی های هیجانی
- چند معلولیتی یا ناتوانی های چند گانه




شایان ذکراست در کشورما با ادغام گروه ها ، هفت گروه خدمات دریافت می کنند.



این گروه ها عبارتند از :



- دانش آموزان کم توان ذهنی
- دانش آموزان آسیب دیده شنوایی
- دانش آموزان آسیب دیده بینایی
- دانش آموزان دارای مشکلات ویژه یادگیری
- دانش آموزان دارای مشکلات رفتاری و هیجانی
- دانش آموزان معلول جسمی – حرکتی
- دانش آموزان چند معلولیتی




اهداف:



اهداف آموزش وپرورش استثنایی همان اهداف آموزش وپرورش عادی است، اما هدف اصلی آن به شکل خاص فراهم ساختن گستره‌ای از حمایت‌ها و خدمات انفرادی برای کمک به آموزش وپرورش دانش آموزان استثنایی به طریقی است که تفاوت ها ونیازهای آنها مد نظر قرار گیرد بگونه ای که بتوانند از برنامه درسی عمومی استفاده کنند. زمانی این هدف محقق می گردد که کودکان و دانش آموزان :



1- روابط مثبت برقرارکنند .
2- دانش­ها و مهارت­ها را یاد بگیرند و به کار ببرند.
3- اقدام مناسبی را برای برآورد­ نیازهای خود انجام دهند.
4-برای اانتقال به مراحل بعدی زندگی ویا بزر گسالی آماده باشند




انواع مراکز آموزشی:



دانش‌آموزان استثنایی به صورت‌های مختلف زیر جایگزین می‌شوند که نشان­دهنده­ی نیازها و توانمندی­های گوناگون این کودکان و دیدگاه های مختلف درخصوص آموزش آنها است.



1- مدارس عادی
2- کلاس های آموزش مرجع درمدارس عادی
3- کلاس های ویژه درمدارس عادی
4- کلاس های ویژه در مدارس خاص
5-مدارس روزانه و شبانه‌روزی خصوصی ودولتی
6- کلاس های ویژه مراکز درمانی وبیمارستانی ومراکز اختلالات یادگیری
7-کلاس های آموزش سیاردرخانه ومراکز بهزیستی




برنامه آموزشی:



برنامه‌های زیادی برای آموزش دانش‌آموزان استثنایی وجود دارد. این برنامه ها برای آموزش متناسب با سن طراحی می‌شود و مناسب با توانایی های هوشی، جسمی و اجتماعی و علایق کودک شکل می‌گیرد. فراهم ساختن برنامه‌های بسیار ساختار‌مند با اهداف روشن، خاص و معین که تمرکز آن بر نیازهای فردی هر کودک و آموزشی که در واقع گام به گام است، از ویژگی‌های برنامه‌های موفق است. برای هر دانش‌آموز معمولاً اهداف و روش های آموزشی متفاوتی مورد نیاز است، از این رو دانش آموزانی که از توانمندی های کمتری برخوردارند از برنامه های آموزشی خاص خود بهره مند می شوند. تمرکز این برنامه در طی سال های ابتدایی روی رشد مهارت های تحصیلی و رشد ارتباط عملی است به علاوه مهارت های زندگی روزمره تأکید می شود که برای کمک به مشارکت دانش‌آموز در فعالیت های اجتماعی و اوقات فراغت است، در طی سال های میانی تحصیل تأکید از روی برنامه‌ها مهارت های عملی به مهارت های حرفه ای تغییر می کند و دانش‌آموز و خانواده‌اش برنامه‌ریزی برای انتقال به زندگی بزرگسالی را شروع می‌کنند. برنامه‌هایی که برای دانش آموزان که از توانایی ذهنی عادی برخوردار هستند، در نظر گرفته می شود، مشابه به سایر دانش آموزان است ولی برحسب ویژگی ها و نیازها و توانمندی های انها مناسب سازی می شود.




ملاحظات آموزشی:



به طور کلی یک روش آموزشی خاص برای همه کودکان با ناتوانی های مختلف مناسب نیست.از این رو فرایندآموزش خاص، به شکل مطلوب، درگیر طراحی وبازبینی منظم روش های معلمان ،مواد وتجهیزات انطباقی و سایر مدا خلات طراحی شده برای کمک به یادگیری وتامین نیازهای ویژه است. مواد آموزشی مناسب سن، به اندازه تجربیات موفق و تحریک دانش‌آموز مهم هستند. به جای تأکید روی محدودیت‌های کودک ، باید روی آنچه دانش‌آموز در یک موقعیت معین می‌تواند انجام دهد تأکید شود، باید از پافشاری در مورد راهبردهای آموزشی ناموفق ، خودداری شود،تجربیات عملی در محیط‌های طبیعی مبتنی بر تجربیات زندگی روزانه مهم هستند. بیش یادگیری (تمرین و اصلاح مهارت بعد از اینکه ظاهراً مهارت کسب شده است) اهمیت دارد و ممکن است تکرار زیاد ضروری باشد.




خدمات آموزشی ویژه:



خدمات آموزشی ویژه دانش آموزان استثنایی شامل موارد زیر است:



1-مهارت های جبرانی یا تحصیلی عملی
2-تحرک و جهت یابی
3-مهارت های تعامل اجتماعی
4-مهارت های زندگی مستقل
5-مهارت های اوقات فراغت ـ تفریح
6-آموزش شغلی
7-استفاده از فن آوری کمکی
8-مهارت های کارایی حسی
مهارت های جبرانی مهارت هایی هستند که امکان برابری فرصت ها را فراهم می کنند، برای مثال شامل بریل،مهارت های دست نویسی، تجربیات یادگیری مانند رشد مفاهیم، درک فضایی، مهارت های سازمان‌دهی و مطالعه، مهارت های سخن گفتن و گوش دادن و انطباق‌های ضروری برای دستیابی به تمام سطوح موجود در برنامه اصلی است.




برنامه توان بخشی:



این برنامه‌ها به دو نوع تقسیم می‌شود :



1- برنامه‌های کودک محور
این برنامه‌ها با برنامه‌های تحریک آموزش کودک شروع می‌شود و به مرور خدمات توان بخشی ودرمانی، مراقبت‌های بهداشتی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، زبان و گفتار درمانی به آن اضافه می‌شود.
2- برنامه‌های خانواده محور
برنامه‌های خانواده محور شامل آموزش خانواده و مشاوره با والدین است.






آشنایی با کودکان و دانش آموزان دارای مشکلات ویژه یادگیری




ناتوانی های یادگیری ویژه مفهومی کلی است که به گروهی ناهمگن از اختلال ها مربوط می شودو به شکل مشکلات معناداری در فراگیری واستفاده از گوش دادن ،حرف زدن،خواندن،نوشتن ، تفکر،یا توانایی درانجام محاسبات ریاضی مشخص می شود.این اختلال هادر فرد درونی هستند وفرض کلی بر آن است که به علت اختلال دستگاه عصبی مرکزی به وجود می آیند واحتمال دارد که در هر مرحله از دوران زندگی رخ بدهد.
هر چند ناتوانی های یادگیری ممکن است با شرایط معلولیت سازدیگر(مانند نارسایی های حسی،عقب ماندگی ذهنی،اختلال های جدی هیجانی) یا عوامل بیرونی(مانند تفاوت های فرهنگی،آموزش ناکافی یا نا مناسب) همراه باشد، ولی نتیجه ی این شرایط یا عوا مل نیست.
شیوع
به دلیل تفاوت های موجود در تعاریف ،دیدگاه های نظری و شیوه های ارزیابی ، تخمین های مربوط به شیوع ناتوانی های یادگیری ویژه بسیار متفاوت است و دامنه ای از 7/2 تا 30 درصد از جمعیت دانش آموزان را تشکیل می دهد.مستدل ترین برآورد مربوط به جمعیت دانش آموزی را می توان 5 تا 10 درصد دانست.




سبب شناسی:



امروزه پژوهشگران به دلیل استفاده از فن آوری پیشرفته در ارزیابی های دقیق مغزی ، بد کار کردی دستگاه عصبی مرکزی را یکی از مهمترین علل بروز ناتوانی های یادگیری می دانند تصویر برداری های مغزی تفاوت هایی را در ساختار و عملکرد مغز افراد با و بدون ناتوانی نشان می دهند.




عوامل احتمالی مؤثر بربدکارکردی مغز:




- عوامل ‍ژنتیک شامل:



1- رابطه خویشاوندی(رخی از کودکان که والدین آنها خویشاوند هستند، ناتوانی خواندن دارند.)
2- وراثت( نسبت ناتوانی در دو قلو های همسان بیشتر بوده است.)




- عوامل تراتوژنیک:



1- ژنتیک مولکولی: ژن شماره 6 و ژن شماره 15
2- عوامل ناهنجاری زا: رشد غیر طبیعی و یا نقص عضو جنین ، مصرف مواد شیمیایی ، مصرف الکل ، کوکایین، سرب ، ...
3- عوامل محیطی: آموزش ضعیف ،شرایط اقتصادی و اجتماعی ضعیف، سوء تغذیه ، عدم مراقبت های بهداشتی




ارزیابی:



ارزیابی هم در تشخیص ناتوانی های یادگیری و هم درجهت گیری برنامه های آموزش ویژه مورد نیاز دانش آموزان این گروه، از اهمیت بسزایی برخوردار است.ارزیابی های دقیق و مناسب می توانند نیمرخی از قوت ها و ضعف های دانش آموزرا درحیطه های مختلف مهارتی ارایه دهند.
ارزیابی در سطوح متفاوتی انجام می شود:




1- ارزیابی های رسمی با ابزار استاندارد و اجرای متخصصین به منظور تشخیص گذاری
2- ارزیابی های غیر رسمی که توسط معلم کلاس جهت ارزشیابی از شیوه های آموزشی و میزان پیشرفت دانش آموز طراحی و اجرا می شوند.





ویژگی های روان شناختی و رفتاری ناتوانی های یادگیری ویژه:




افراد با ناتوانی، تفاوت های درون فردی و بین فردی زیادی در ویژگی ها ی خود دارند.متداول ترین ویژگی ها که به نوعی زیر گروه های ناتوانی نیز به شمار می آید، عبارتند از:





- مشکلات پیشرفت تحصیلی :




خواندن: شایع ترین مشکل در دانش آموزان با ناتوانی یادگیری است که با کمبود مهارت های زبانی به ویژه آگاهی واج شناختی مرتبط است ومشکلات رمز گشایی حروف و اصوات و روان خوانی را نیزدر بر می گیرد. سطح مهارت خواندن در این گروه پایین تر از سطح مورد نظر با توجه به سن و پایه کلاسی می باشد.
نوشتن: مشکلاتی در حیطه های دست خط ،املاء وانشاء را شامل می شود. فراوانی وشدت مشکلات در این گروه بسیار بیشتر وشدید تر ازخطا های همسالان عادی شان می باشد.
افراد با نا توانی بسیار کند می نویسندو نوشته هایشان نا خواناست.در فهم ارتباط بین حروف و اصوات مشکل دارند.بدلیل خزانه واژگانی محدود ، ساختارجملات شان ساده و بدون سازمان دهی است.
ریاضیات : ناتوانی در یادگیری ریاضیات معمولابه مشکل در محاسبه مواد ریاضی واستفاده نا کار آمد از راهبرد های حل مساله مربوط می شود. کودکان با ناتوانی،در نوشتن صحیح اعداد و علایم ریاضی ناتوان هستند و اغلب در شمردن ،یا دآوری معنای علایم و حل مسایل چند مرحله ای نیز مشکلاتی دارند.




- مشکلات ادراکی،ادراکی- حرکتی و هماهنگی های عمومی:




منجر به مشکلاتی چون ناتوانی در یاد آوری شکل حروف ،عدم تمایز دیداری دو حرف با اصوات مشابه،وارونه نویسی حروف وکلمات ، دشواری دردنبال کردن دستورات شفاهی (ادراک دیداری –شنیداری) ومشکلاتی در مهارت های حرکتی درشت و ظریف می شوند.





- مشکلات حافظه، شناخت و فرا شناخت :




مشکل در هر یک از این حیطه ها می تواند منجر به ایجاد مشکل در دو حیطه دیگرگردد.
حافظه : شامل مشکلات حافظه کوتاه مدت ،بلند مدت و حافظه کاری است.و مشکل در به یاد آوری اطلاعات و ناتوانی در استفاده از راهبرد هاو سرنخ های کمک کننده را به همراه دارد.
شناخت: مشکلاتی در تفکر و حل مساله را شامل می شودکه منجر به نا توانی در برنامه ریزی وسازمان دهی امور مدرسه ،خانه و زندگی خواهد شد.
فرا شناخت:دانش آموزان با ناتوانی در هر سه مولفه فراشناخت مشکل دارند.1-ناتوانی در باز شناسی ملزومات تکلیف 2- ناتوانی در گزینش و بکار بستن راهکار های مناسب در انجام تکالیف 3- ناتوانی در بررسی و انطباق عملکرد
- همبودی ناتوانی با سایر اختلال ها :
اختلال های توجه و بیش فعالی :همپوشی دو اختلال در حدود 10 تا 20 درصد تخمین زده می شود. افراد با ناتوانی یادگیری معمولا مشکلات توجه دارند و رفتارهایی ازجمله حواس پرتی،تکانشگری وبیش فعالی را نشان می دهند .
مشکلات اجتماعی – هیجانی (رفتاری) : چنانچه مشکلات رفتاری همراه با ناتوانی وجود داشته باشند،آثارمخرب و دراز مدتی را در زندگی فردی و اجتماعی افراد ناتوان ایجاد می نمایند. مشکلاتی چون : طرد شدگی از طرف همسالان،عزت نفس و خود پنداره پایین، شناخت اجتماعی ضعیف ،تفسیر اشتباه احساسات و هیجانات دیگران،ناتوانی در درک متقابل ...



- ناتوانی های یادگیری غیر کلامی:



این ناتوانی درکودکان با ناتوانی در ریاضی و کودکانی که دشواری هایی در انجام تکالیف دیداری- فضایی ، خودگردانی، سازمان دهی وتعاملات اجتماعی، دارند بیشتر به چشم می خورد.افراد با این ناتوانی معمولاسر به هوا و منگ توصیف می شوند.این کودکان همچنین مشکلاتی در استفاده از زبان خصوصادر موقعیت های اجتماعی دارندو بدلیل تجربه انزوا و طرد شدگی در خطر ابتلا به افسردگی هستند.

- مشکلات انگیزشی:


بدلیل تجربه شکست های متوالی، درکنترل چالش ها ومشکلات زندگی خود ناتوانندو معتقدبه کنترل عوامل بیرونی مثل شانس و سر نوشت هستند.در واقع به نوعی دچار درماندگی آموخته شده و تسلیم شدن در برابر شکست می باشند.




ملاحظات آموزشی :



برخی مهارت های پیش از دبستان، مانندبازشناسی شکل،رنگ،حرف وآگاهی واج شناختی، پیش بینی کننده ناتوانی های یادگیری در دبستان هستند.بنابراین چنانچه شناسایی ومداخلات آموزشی از سنین قبل از دبستان آغاز شود،ازبروز ویا تشدید بسیاری مشکلات وابسته به مدرسه کاسته خواهد شد.
مداخلات آموزشی خاص دانش آموزان با ناتوانی یادگیری را در دو حیطه اساسی می توان طبقه بندی نمود:
1-رویکرد مناسب سازی یا انطباق آموزشی: شامل مناسب سازی برنامه درسی کلاس،رعایت سطح دشواری تکالیف، تدارک انجام پروژه ها و تکالیف گروهی جهت افزایش وتقویت مشارکت وتعاملات بین فردی دانش آموزان توسط معلم کلاس عادی.

2- طراحی و تدوین برنامه آموزش فردی شده(آموزش ویژه): مداخلات آموزشی در این رویکرد مبتنی بر تعیین سطح عملکرد فعلی دانش آموز (سطح پیشرفت) است که از ارزیابی های دقیق عصب شناختی ، توانایی ذهنی و تحصیلی بدست آمده اند.برنامه بر اساس نوع و میزان مشکلات و جهت تقویت مهارت های پایه شناختی، تحصیلی و تعاملات اجتماعی دانش آموز منحصراً برای وی طراحی وبا همکاری مستقیم معلم کلاس ، والدین و دانش آموز اجرا می شود.




- ملاحظات آموزشی و حمایتی در بزرگسالی(نوجوانی و جوانی) :




بابلوغ و بزرگتر شدن، مشکلات مربوط به اختلال در دانش آموزان با ناتوانی کاهش نمی یابد وهمچنان نیازمنددریافت خدمات آموزشی وترمیمی مورد نیازخودهستند.برنامه های ترمیمی دراین طیف سنی باید بر تقویت اراده ،پشتکار،پذیرش واقع بینانه مشکل تاکید نمایند.همچنین مداخلات آموزشی باید در برگیرنده تقویت حافظه ،آموزش راهبرد های یادگیری ،آموزش توانایی کنترل زندگی،کسب مهارت های کارکردی، و مشاوره باشد تا بتواندفرد را برای اشتغال ویاادامه تحصیل آماده سازد.




آشنایی با کودکان و دانش آموزان کم توان ذهنی






تعریف:



کم توانی ذهنی به محدودیت های بنیادی در کارکرد فعلی اشاره دارد . این امر با کارکرد ذهنی که به طور معناداری پایین تر از میانگین است ، مشخص می شود . و به طور همزمان با محدودیت هایی در دو یا چند حیطه از مهارت های سازشی مناسب همراه است . این مهارت های سازشی عبارتند از : ارتباط ، زندگی خانوادگی، مهارت های اجتماعی، خودیاری، بهداشت و ایمنی، کارکرد تحصیلی، اوقات فراغت و کار . کم توانی ذهنی پیش از 18 سالگی نمایان می شود .




شیوع :



تقریبا 11 درصد از کل دانش آموزان با ناتوانی ها بین 6 تا 21 سال با کم توانی ذهنی هستند . افراد با کم توانی ذهنی احتمالا 3 درصد از کل جمعیت یک جامعه را شامل می شوند.




سبب شناسی:



کم توانی ذهنی پیامد چندین علت است که برخی از آن ها شناخته شده و بسیاری دیگر ناشناخته اند . علت بروز کم توانی ذهنی برای حدود 30 درصد از تمامی افراد ناشناخته است. این درصد برای افراد با کم توانی ذهنی خفیف که در 75 درصد از موارد آن نمی توان علت خاصی را معین کرد، بسیار بیشتر است. علت های احتمالی شناخته شده کم توانی ذهنی عبارتند از عوامل اجتماعی – فرهنگی، ناهنجاری های کروموزومی، سوخت و ساز و تغذیه، اختلال های دوره بارداری از جمله زود رسی ، کمبود وزن هنگام تولد، عفونت های دوران بارداری و پس از تولد ، کمبود اکسیژن هنگام تولد، و ... .




طبقه بندی آموزشی:



کودکان با کم توانی ذهنی در حوزه آموزش و پرورش با توجه به پیشرفتشان در موقعیت کلاس درس به سه طبقه زیر تقسیم می شوند:
آموزش پذیر: ( 50 تا 70) هوشبهر در زمینه تحصیلات مدرسه ای پیشرفت خوبی دارند. در زمینه مهارت های سازگاری اجتماعی با حمایت ادواری یا محدود در اجتماع ، به خود اتکایی نسبی می رسند.
تربیت پذیر: (40 تا 50) هوشبهر در وهله نخست یادگیری در زمینه مهارت های خود مراقبتی برخی پیشرفت هایی در زمینه فعالیت های کارکردی دارند و دامنه بسیار گسترده ای از حمایت ها برای کمک به سازگاری با محیط اجتماعی مورد نیاز است.
حمایت پذیر : ( هوشبهر کمتر از 40 ) این گروه افرادی هستند که حتی در برآوردن نیازهای اساسی خود نیز ناتوان هستند و فقط در یک محل ویژه از آن ها نگهداری یا مراقبت می شود.
سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور به کودکان کم توان ذهنی خدمات آموزشی و توان بخشی ارائه می کند که از نظر هوشی در سطح آموزش پذیر باشند.




ویژگی ها:



توانایی یادگیری و حافظه افراد با کم توانی ذهنی در مقایسه با همسالان عادی آن ها به طور معنا داری پایین تر از میانگین است. کودکان کم توان ذهنی به عنوان یک گروه، کمتر می توانند مفاهیم انتزاعی را درک کنند. بدین ترتیب آن ها از آموزش های معنادار، مفید و عینی بهره مند می شوند و بیشتر از راه تماس با اشیای واقعی یاد می گیرند.
مهارت های سازشی افراد با کم توانی ذهنی قابل مقایسه با همسالان عادی آن ها نیست. کودک با کم توانی ذهنی به چندین دلیل ممکن است در یادگیری و بکارگیری مهارت ها مشکل داشته باشد، از جمله حواس پرتی، بی توجهی ، ناتوانی در تشخیص سرنخ ها و نشانه های اجتماعی و رفتار تکانشی.
بدین ترتیب این گونه کودکان نیازمند آموزش مناسب در زمینه استدلال کردن، قضاوت و مهارت های اجتماعی هستند که منجر به روابط اجتماعی بسیار مثبت و کفایت شخصی می شوند.
یکی دیگر از ویژگی های آشکار این گروه از کودکان ، تاخیر در گفتار و رشد زبان است. متداول ترین مشکلات گفتاری عبارتند از مشکل تولید گفتار، مشکل صدا و لکنت. هدف بسیار مهم مداخله زبانی در این کودکان افزایش ارتباط کارکردی آنان است.




برنامه آموزشی :



پژوهش ها در خصوص مداخله بهنگام، اثرات تسهیل کننده و تقویت کننده بر رشد حرکتی و رشد شناختی کودکان دارای تاخیرهای رشدی رابه اثبات رسانده و ضرورت آن را محرز نموده اند.مداخلات اولیه نه تنها بر بهبود و تقویت مهارت ها و توانایی های کودک موثرند بلکه بر روابط و تعامل مادر - کودک نیز اثر گذار است. از این رو سازمان آموزش و پرورش استثنایی برنامه های آموزش والدین و کودک را از بدو تشخیص تا 4 سال و 6 – 4 سال مورد تاکید قرار داده و به منظور غنی سازی آموزش های دوره ابتدایی، برنامه 2 ساله آمادگی را تدوین نموده است.
دانش آموزان با کم توانی ذهنی در مدارس خاص استثنایی آموزش می بینند و دارای محتوای آموزشی و کتاب درسی خاص می باشند.
اهم اهداف و برنامه های آموزشی بدین قرار است:



دوره پیش دبستان



1- فراهم کردن فرصت هایی برای پرورش حواس پنجگانه
2- فراهم کردن فرصت هایی برای پرورش عادات مفید کودکان به منظور تامین تندرستی و سلامت جسمانی
3-استفاده از فرصت طلایی یادگیری کودکان در سال های قبل از دبستان
4-آموزش پیش نیازهای اساسی در دوره پیش دبستان جهت آماده سازی کودک برای ورود به پایه اول



دوره آموزش ابتدایی



دوره آموزش ابتدایی دارای 6 پایه تحصیلی اول تا ششم ابتدایی است.
اهم اهداف و برنامه های آموزشی دوره ابتدایی عبارتند از:



1-آموزش مهارت های اساسی شامل (خواندن، نوشتن و ریاضیات)
2-فراهم سازی زمینه رشد عادات مناسب و تسهیل رشد روابط اجتماعی
3-زمینه سازی در جهت رسیدن به استقلال شخصی به منظور رفع نیاز های فردی و اجتماعی
4- آماده سازی دانش آموز جهت کسب مهارت های شغلی و حرفه ای



آشنایی با کودکان و دانش آموزان معلول جسمی_حرکتی



مقدمه :



ناتوانی های جسمانی می توانند بر توانایی حرکت فرد، استفاده کارآمد از دست ها و پاها ، بلعیدن غذا و تنفس اثر بگذارد . همچنین این نوع ناتوانی ها می توانند بر شناخت ، گفتار ، زبان ، بینایی، شنوایی و کنترل روده تاثیر گذارد. بنابراین هـرقـدر اطلاعـات ما به عنوان معلم، والدین و برنامه ریزان در خصوص معلولین جسمی ـ حرکتی بیشتر باشد، توانایی بیشتری برای بهره گیری از خدمات پزشـکی، آمـوزشی و اجـتماعی خواهیم داشـت.

تعاریف:


نوآموز و دانش آموز معلول جسمی ـ حرکتی خفیف تا متوسط: به فردی اطلاق می‌شود که علی­رغم معلولیت جسمانی در اندام‌های فوقانی، تحتانی یا هر دو، دارای هوشبهر مرزی و بالاتر باشد، به طوری که با استفاده از تسهیلات، ابزارها و تجهیزات ویژه، می‌تواند از امکانات آموزشی و پرورشی بهره‌ مند شود.
نوآموز و دانش آموز معلول جسمی ـ حرکتی شدید و عمیق : به فردی اطلاق می‌شود که علی­رغم داشتن هوشبهر مرزی و بالاتر، به علت آسیب­دیدگی شدید در اندام‌های فوقانی، تحتانی یا هر دو قادر به انجام امور شخصی نباشد، به طوری که با ایجاد تسهیلات، انطباق و تعدیل روش‌های آموزشی و پرورشی، ابزارها و تجهیزات ویژه، می‌تواند از امکانات آموزشی و پرورشی بهره‌ مند شود.
ناتوانی های جسمانی می تواند به شکل فلج مغزی ، شکاف ستون فقرات ، آسیب های نخاعی و پلاسیدگی عضلانی دیده شود، فلج مغزی شایع ترین نوع آسیب‌ در این دانش آموزان می باشد.
فـلـج مغـزی یک اصـطلاح عــام اسـت ‌که‌ بــرای نـامـیدن مـجـمـوعـه ای ازناهنجاری ‌های گوناگون که بر توانایی حرکت، حفظ وضعیت و تعادل کودک تاثیر می‌گذارد، به کار می رود. یکی از عوامل ایجاد کننده فلج مغزی، ضربه مغزی است. ضـربه مـغزی توانـایی مغز را برای کنترل عضلات تحت تاثیر قرار می دهد بطوریکه ناهنجاری های حرکتی را باعث می شود. این ضربه براساس محل و شدت خود می تواند آسیب های دیگری مانند تشنج، اختلال تکلم، اختلال یادگیری و کمبود شنیداری و دیداری را در کودک پدید آورد.




شیوع:



معلولین جسمی ـ حرکتی از لحاظ فراوانی یکی از کوچک ترین و در عین حال متفاوت ترین گروه ها در میان کودکان استثنایی هستند. در بین معلولین جسمی – حرکتی شیوع فلج مغزی در حدود 4 تا 5 در 2 هزار تولد زنده است . این ارقام با توجه به متغیرهای گوناگون متفاوت است . برای مثال برخی کودکان با شکل های شدیدی از فلج مغزی به دنیا می آیند و نمی توانند ادامه بدهند و شیوع تولدهای زنده این کودکان را که می میرند در بر نمی گیرد . برخی از این کودکان نیز ممکن است چند ماه یا چند سال بعد از تولد تشخیص داده شوند.




سبب شناشی:



تصادفات،حوادث ،مسمومیت ها ،بیماری های مزمن و عوارض ناشی از آنها ، عوامل ژنتیکی ، سوء تغذیه مادر، سن بالای مادر ، دارو ، اشعه ، استعمال دخانیات و... می توانند سبب بروز نوعی نارسایی حرکتی در فرد شوند . فلج مغزی نیز علل گوناگونی دارد ، هر عاملی که بتواند بر مغز اثر بگذارد می تواند موجب فلج مغزی شود . عوامل گوناگونی همچون بیماری های حاد ، کمبود اکسیژن مغز ، تولد زود رس ، عفونت مادری ، ضربه حین تولد ، ناسازگاری خون ، عفونت جنین و عفونت پس از تولد همگی می تواند موجب این اختلال عصب شناختی – حرکتی شود.




طبقه بندی:



معلولین جسمی – حرکتی در کشورهای مختلف به روش های گوناگونی طبقه بندی می شوند . در این میان ، طبقه بندی فلج مغزی از ثبات بیشتری برخوردار است . دو روش برای طبقه بنـدی فلج مغزی وجود دارد : یکی از روش ها به نوع ناتوانی حرکتی توجه دارد و دیگری تعداد اعضای بدن را که دچار ناتوانی حرکتی شده اند، مورد بررسی قرار می دهد.



الف ـ طبقه بندی نوع اول (قوام عضلات)
1- اسپاستیک (Spastic)
2- آتتوید (Athetoid)
3- آتاکسی (Ataxic)
4- مختلط (Mixed)




اسپاستیک



این نوع فلج مغزی بیشترین تعداد مبتلایان را دربر می‌گیرد. مـهم ترین نشانه های مربوط به عصب شناسی در این نوع فلج مغزی، سفتی عضلات و عدم توانایی در شل کردن آن هاست. درجه معلولیت متغیر است‌ و ممکن‌است فقط یک دست ‌یا یک پا یا دست و پای یک سمت بدن و یا هر چهار اندام و یا اینکه کم و بیش کل بدن را درگیر سازد. حدود 75٪ از کودکان فلج مغزی حالت سفتی و اسپاسمی را به عنوان نشانه اصلی عصب شناسی بروز می دهند.




آتتوید



نشانه‌های اصلی عصب‌شناسی دراین گروه، وجود حرکات غیرارادی می باشد. که حرکات ارادی طبیعی مثل نوشتن، راه رفتن و صحبت کردن را تحت تاثیر قرار می دهد. در حدود 10٪ افراد دچار فلج مغزی مبتلا به آتتوید هستند.




آتاکسی



نشانه ‌های غـالب در این گـروه نـاهـمـاهـنگی حرکات ارادی، گام برداشتن بی ‌ثبـات وعـدم‌توانایی درکنترل کامل بدن می‌باشد.درحدود 5٪ ازکودکان مبتلا به‌ فلج مغزی این علائم را نشان می دهند. این حالت در مقایسه با حالات دیگر بسیار نادر است.




مختلط



در بسیاری از کودکان خصوصیات بیش از یک نوع فلج مغزی دیده می شود مثلاً در بعضی از کودکان علائم فلج مغزی اسپاستیک و آتتوید تواماً دیده می‌شود که به این ها مختلط می‌گویند. درحدود 10٪ کودکان مبتلا به فلج مغزی جزو این گروه هستند.



ب ـ طبقه بندی نوع دوم (درگیری اندام ها)
-مونو پلژی (Monoplegia) : یک دست یا گاهی فقط یک پا درگیر است.
-همی پلژی(Hemiplegia) : نیمی از بدن کودک درگیر است.
- پارا پلژی (Paraplegia) : دو اندام تحتانی درگیر است که اکثراً بعلت ضایعات نخاعی بوجود می آید.
-دی پلژی (Diplegia) : چهار اندام درگیرند ولی درگیری اندام تحتانی بیشتر از اندام فوقانی می باشد.
-تری پلژی(Triplegia) : سـه انـدام درگیر است، دو اندام تحتانی و یک انـدام فوقانی یا دو اندام فوقانی و یک اندام تحتانی
-کوادر پلژی (Quadriplegia) : چهار اندام از بدن درگیر است و درگیری تنه، سر و صورت هم وجود دارد.
-دابل همی پلژی(Doublehemiplegia) : چهار اندام درگیرند ولی درگیری اندام فوقانی بیشتر از اندام تحتانی می باشد.



ویژگی های کودکان معلول جسمی – حرکتی:


بطورکلی کودکان معلول جسمی ـ حرکتی به دلیل مشکلاتی که در قوام عضلانی، اختلال بینایی، اختلال شنوایی، اختلالات تکلم ، اشکالات ارتوپدی (وجود دفرمیتی ) ، ناهنجاری های دهـانـی و عـدم تـطابق دندانی ، اشکالات درکی و عاطفی ، اشکالات رفتاری ، رفلکس های غیرطبیعی ، الـگوهـای غـلـط و وضعیت بدنی غیر عـادی، اخـتلالات حسی، ضعف در تصور بدنی دارند، مـوانعی را در امـر آموزش تجربـه مـی کنند که این موضوع بـه نحوی عـزت نفس و اعتماد به خود و رفتارهای مناسب هیجانی و اجتماعـی را در آنـان کاهش می دهد . لـذا معلمان باید بـا تکیه بـر توانایی دانش آموزان، برنامه ریزی مدونی را در جهت به حداقل رسانیدن موانع طراحی نمایند تا بواسطه آن فرصت‌های لازم در جهت رشد توانایی های دانش آموزان فراهم سازند.
ناتوانی های جسمانی برنگرش خود فرد و دیگران مانند والدین ، خواهران و برادران، همسالان،معلمان و...نسبت به بیمار تاثیر می گذارد . تاثیر ناتوانی در برخی از جنبه های اجتماعی ، تحصیلی و روانی قابل ملاحظه است. برای مثال کودکان و نوجوانانی که مدت قابل توجهی را به علت استفاده از خدمات و مراقبت های پزشکی از خانه و مدرسه دور می مانند ، فرصت کمتری برای ایجاد دوستی ها ، حضور در رویدادهای اجتماعی و رشد مهارت های اجتماعی دارند . بی توجهی به مسائل روانی و رفتاری گاه مشکلات عدیده ای را برای آنان بوجود خواهد آورد که ناتوانی های حرکتی او را تحت الشعاع قرار می دهد . این مسائل جایگاه خاصی را در تـوان بخشی یک کودک معلول بخود اختصاص می دهـد . میزان خدمـات و تلاش هایی که برای درمان به کار گرفته می شود به ماهیت مشکلات و توانمند ی های فرد یا کودک بستگی دارد . به طور کلی درمان ، معطوف پیشگیری از بد شکلی های جسمانی ، ایجاد وضعیت های بدنی و حرکتی مفید ، فراهم ساختن جراحی استخوانی مناسب و مورد نیاز ، رسیدگی به مشکلات تغذیه و بلع ، تامین ارتباط مکمل مناسب و وسایل کمکی ، تجویز دارو های مناسب ( شل کننده های عضلانی ) و رشد تحرک و استقلال است . به علت ماهیت چند بعدی مشکلات ، ممکن است به خدمات تخصصی پزشکی و انسانی در قالب گروه های درون رشته ای و بین رشته ای نیاز باشد . این گروه ها شامل متخصصان پزشکی ، کاردرمانگر ، شنوایی شناس ، متخصص گفتار و زبان، مددکار اجتماعی ، معلم و ...می شوند که با یکدیگر به کودک کمک می کنند تا به حداکثر توانمند های خود دست یابد.




ملاحظات آموزشی :



با توجه به محدودیت ها و تفاوت های فردی افراد معلول جسمی ـ حرکتی، تبیین هدف ها و برنامه های آموزشی یکسان برای آن ها غالباً ممـکن نیست، حتـی در میان کودکانی که از میزان معلولیت یکسانی برخوردارند ،هدف ها و برنامه های آموزشی را باید براساس خصوصیات هوشی، جسمـانی ، حسی و عاطفی کودک پایه گذاری کرد . در اجرای برنامه های آموزشی و پرورشی این دانـش آموزان، بـخصـوص آنـان که مبتلا به معلولیت های شدید و مزمن هستند، ممکن است با دو مشکل مواجه شویم. اول اینکه کودک ممکن است از تجربه هایی که کودکان سالم در تحصیل برخوردارند، محروم شود. دوم آنکه کودک ممکن است نتواند مانند سایر دانش آموزان وسایل آموزشی را بکار گیرد و در برابر وظایف آموزشی از خود واکنش منفی نشان دهد. مبنای آموزش کودکان معلول جسمی ـ حرکتی براساس تفاوت های فـردی اسـت . هدف ها و برنامه های آموزشی آنان شبیه هدف ها و برنامه هایی است که برای کودکان عادی اجرا می شود مانند خواندن ، نوشتن ، حساب و تجربه هایی که به منظور آشنایی آنها بـا دنیای اطرافشان صورت می گیرد . عـلاوه بـر این، بـرنامه هایی برای آموزش مهارت های حرکتی، مهارت های زندگی و مهارت های شغلی نیز لازم است تا در مجموعه برنامه های آموزشی و پرورشی آنان گنجانده شود.
در آموزش وپرورش کودکان جسمی ـ حرکتی، معلم باید به میزان بسیار زیادی آموزش را بر مبنای نیازهای خاص روانی و جسمی هر کودک بنیان نهد. لازم است تا یک طـرح یا برنامه دراز مدت برای هر کودک براساس ارزیابی دقیق از او در زمینه های ارتباطی و توانـایی هـا، حالات عاطفی، ظرفیت ذهنی، اشکالات احتمالی یادگیری و مشخصات جسمانی تهیه و تنظیم شود.
کودکان این گروه مانند هر کودک دیگری نـیاز دارند که در انجـام تکالیف خـود مـوفـق شوند. اگر نیازهای آنان به طور مناسب ارزیابی و مورد توجه واقع نشود، در بسیاری از وظایف روزانـه و تکالیف مدرسه احساس عدم کفایت می کنند، و این مسئله غالباً به اختلال هیجانی در یادگیری می انجامد و یا انجام موفقیت آمیز کارهایی که قبلاً در آن هـا تسلط داشته اند را با شکست روبرو می سازد. لذا معلم باید به تلاش های کودک به شکل مثبتی پاسخ داده و ارتباط با کودک را بهبود بخشد بطوریکه آموزش را برای کودک امری لذت بخش، معنادار و هماهنگ با محیط اطراف او سازد، تا با تاکید بر نـکات مثـبت پیشرفت کودک، فرصتی پیش آید تا وی به توانایی های خود پی ببرد و در مراحل بعدی آموزش، بیشترتلاش کند. به این منظور درک کامل توانایی‌ها و ناتوانی‌های کودک نه تنها در تعدیل واکنش ها موثرند، بلکه موجب تعدیل توقعات و انتظارات ما از فرد معلول و حتی از خودمان می شود.




آشنایی با کودکان و دانش آموزان کم شنوا و ناشنوا




مقدمه:




آسیب شنوایی وضعیتی مخفی است که به چشم نمی آید با وجود این ،پیامدهای آن از برقراری ارتباط روزانه گرفته تا تاخیر زبان وگفتار، می تواند زندگی کودک را در ابعاد مختلف آموزشی ،هیجانی،شغلی واجتماعی به طور گسترده ای تحت تاثیر قرار دهد.

تعریف:


آسیب شنوایی عبارت از فقدان یا کاهش توانایی دریافت شنیداری در یک یا هر دو گوش است.

کودکان و دانش آموزان با مشکلات شنوایی بر حسب میزان آسیب شنوایی به دو گروه تقسیم می شوند.
الف:کودکان ودانش آموزان کم شنوا(آسیب دیدگی خفیف تا متوسط شنوایی):
به افرادی اطلاق می شود که میزان باقیمانده شنوایی آنها با استفاده از وسایل کمک شنوایی وبهره گیری از راهنمایی های آموزشی برای دریافت مطالب شنیداری و گفتاری کافی بوده ومیزان ناتوانی حس شنوایی آنان بین 35تا70 دسیبل باشد.
ب:کودکان و دانش آموزان ناشنوا( آسیب دیدگی شدید تا عمیق شنوایی):
به افرادی اطلاق می شود که با میزان باقیمانده شنوایی خود،علیرغم استفاده از وسایل کمک شنوایی ،نتوانند گفتار دیگران را ازطریق حس شنوایی بشنوند .به عبارت دیگر ، میزان ناتوانی حس شنوایی 70دسیبل یا بیشتر بوده ولذا از فراگیری زبان پیرامون خود از طریق حس شنوایی ،محروم هستند.




شیوع:



شیوع آسیب های شنوایی به موازات افزایش سن ، افزایش می یابدوبه موازات افزایش در آمد و تحصیلات خانواده کاهش پیدا می کند. خوشبختانه شیوع در سنین زیر 17سال بسیار پایین است و در جمعیت 6تا21سال ،3/1 درصد گزارش شده است.




سبب شناسی:



تعدادی از عوامل مادر زادی یا اکتسابی ممکن است موجب نارسایی شنوایی شوند.از عوامل مادر زادی، وراثت و بیماری های پیش از تولد را می توان نام برد.علت عمده ی ناشنوایی مادر زادی عفونت است که شایع ترین آنها سرخجه می با شد .
عوامل محیطی وبیماری های پس از تولد نیز در زمره ی عوامل اکتسابی قرار دارد . یکی از شایع ترین علت های نا رسایی شنوایی پس ازتولد،عفونت است . عفونت های پس از تولد مانند سرخک ، اوریون،آنفلوآنزا،تب تیفوئیدومخملک همه با نارسایی شنوایی همراه است.




وی‍ژگی های کودکان دارای آسیب شنوایی:



مهارت های ضعیف گوش دادن،مشکل یادگیری ازراه حس شنوایی، مشکل در پیگیری دستورات، مشکل درک در حضور صداهای مزاحم،درخواست تکرار اطلاعات،توجه شنیداری ضعیف، کمبود گستره ی حافظه ی کوتاه مدت، مشکل درک گفتار سریع، مشکل در خواندن، املا و تحصیلات،مشکلات اجتماعی و سازگاری، مشکلات رفتاری در اثر شکست های ناشی از خوب نشنیدن، عملکرد ضعیف در مدرسه از وی‍‍ژگی های کودکان با آسیب شنوایی است.




انواع افت شنوایی:



حسی- عصبی



آسیب های حسی- عصبی حلزون ویا عصب شنوایی را درگیر می کنند وممکن است سلول های گیرنده ی حسی شنوایی ویا ساختاریا فرایندهای زیادی که موجب می شود آنها فعال شده وبه درستی کار کنند را تحت تاثیر قرار دهند.
انتقالی
افت شنوایی انتقالی از آسیب یا عملکرد بد در سازوکار انتقال صدا (شامل کانال گوش بیرونی ،پرده ی گوش یا فضای گوش میانی یا استخوانچه های گوش میانی ) ایجاد می شود.جسم خارجی یا موم مسدود کننده در کانال گوش ،پارگی پرده­ی گوش یا وجود مایع در گوش میانی از سرما خوردگی یا آلرژی مثال هایی از افت شنوایی انتقالی هستند.
آمیخته
این نوع افت شنوایی هنگامی رخ می دهد که آسیب انتقالی قابل توجهی به افت شنوایی حسی- عصبی افزوده شود.علل افت شنوایی آمیخته می تواند ترکیبی از علل افت شنوایی انتقالی وحسی- عصبی باشد. بخش انتقالی افت شنوایی آمیخته ممکن است با درمان پزشکی بهبود یابد، اما بخش حسی-عصبی برگشت نا پذیر است.




ملاحظات آموزشی:



تاخیر در شناسایی آسیب شنوایی می تواند موجب کاهش توانایی های زبانی شود از این رو ، شناسایی ومداخله ی زود هنگام افت شنوایی از اهمیت خاصی برخوردار است. علاوه براین مساله تطابقات و تغییرات زیر برای آموزش دانش آموزان آسیب دیده ی شنوایی توصیه می شود:
1- انتخاب تقویت کننده مناسب(سمعک،کاشتینه حلزونی و...)
2- جلب کردن توجه کودک پیش از صحبت کردن
3- کاهش عوامل شنیداری ودیداری پرت کننده ی حواس
4- تقویت شرایط گفتار خوانی
5- ارائه ی اطلاعات به شیوه ای ساده ، سازمان یافته و پیاپی
6- بیان گفتار واضح
7- استفاده از مکمل های دیداری
8- تغییر تکالیف خواندنی و شنیداری





آشنایی با کودکان و دانش آموزان کم بینا ونابینا




آسیب بینایی هر وضعیت چشمی تشخیص داده شده در چشم یا سیستم بینایی است که نمی تواند در محدودی عادی تصحیح شود. این آسیب دامنه ای از فقدان بینایی پدید می آورد که حتی با اصلاح بینایی بر عملکرد تحصیلی کودک تأثیر می گذارد.




طبقه بندی:



کودکان و دانش آموزان باآسیب بینایی با توجه به میزان و شدت آسیب دیدگی به دو دسته تقسیم می شوند:
خفیف تا متوسط (کم بینا)
شدید تا عمیق (نابینا)

کودکان و دانش آموزان کم بینا (آسیب دیدگی خفیف تا متوسط بینایی):

به افرادی اطلاق می شود که میزان باقیمانده بینایی آنها با استفاده از وسایل کمک بینایی به حدی کم و محدود است که قادر به استفاده از خطوط کتاب های عادی نبوده و برخورداری آنان از آموزش و پرورش ، مستلزم استفاده از کتاب های درشت خط باشد. حداکثر حدت بینایی اصلاح شده چنین کودکان و دانش آموزانی از 200/20 (بیست ، دویستم) بیشتر و از 70/20 (بیست، هفتادم) کمتر است .




کودکان و دانش آموزان نابینا(آسیب دیدگی شدید تا عمیق بینایی):



به افرادی اطلاق می شود که فاقد بینایی بوده و یا میزان باقیمانده بینایی آنها علی رغم استفاده از وسایل کمک بینایی به حدی کم و محدود باشد که ایجاب نماید آموزششان از طریق روش های آموزشی ویژه نابینایان و خط بریل صورت پذیرد،حداکثر حدت بینایی اصلاح شده چنین کودکان و دانش آموزانی از200/20 (بیست ، دویستم) کمتر بوده و یا زاویه دیدشان در بزرگترین قطر از 20 درجه، بیشتر نیست.




درصد شیوع:



افراد دارای آسیب دیدگی بینایی، یک گروه بسیار کوچک (کمتر از 1/0 درصد) از جامعه افراد با نیازهای ویژه را تشکیل می دهند. آنان به عنوان عضوی از جامعه بشری دارای استعدادها و توانمندهایی هستند که باید برای بروز و شکوفایی آن ها تلاش کنند. هر چند، آسیب دیدگی بینایی مانند هر معلولیت دیگر، توانایی فراگیری و رفتاری فرد را در سطوح مختلف و برای تمام عمر متأثر خواهد ساخت، اما بسیاری از عوامل از قبیل نگرش فرد به معلولیت خود، حمایت های بیدریغ و همه جانبه اطرافیان و دریافت خدمات توان بخشی و آموزشی مناسب، نقش مهمی در میزان موفقیت افراد آسیب دیده بینایی خواهد داشت.





سبب شناسی :



آسیب بینایی به اختلالات چشم، عصب بینایی و مرکز بصری در مغز ارتباط دارد ومی تواند براثر اختلال های ژنتیکی یا اختلال های اکتسابی ایجاد شود . آب مروارید مادرزادی، سیفلیس مادرزادی، سرخجه مادر در دوران بارداری، زال تنی، کلیوم شبکیه ، فقدان عنبیه ، ریز چشمی و هیدروسفالی.
آسیب های اکتسابی ممکن است پیش، هنگام و یا پس از تولد رخ دهند، عوامل متعدد پیش از تولد مانند اشعه یا در معرض داروهای خاص قرار گرفتن جنین به نارسایی بینایی منجر می شود. از علت های عمده نابینایی اکتسابی عفونت جنین، سرخجه، آنفولانزا، اوریون، سرخک و کمبود ویتامین A می باشد.





برنامه آموزشی :



محتوای آموزشی دانش آموزان آسیب دیده بینایی منطبق بر برنامه ریزی آموزشی دانش آموزان عادی می باشدو طول مدت تحصیل، در هر یک از دوره های تحصیلی ابتدایی، راهنمایی، متوسطه ، مشابه با نظام آموزش و پرورش عادی است . به منظور ایجاد فرصت های برابر آموزشی با دانش آموزان عادی کتاب هایی که در اختیار این گروه قرار می گیرد مناسب سازی شده و تبدیل به بریل می شود .
شایان ذکر است در مقطع ابتدایی علاوه بر آموزش مهارت های اساسی خواندن، نوشتن و حساب کردن، آشنایی با علوم و مهارت های اجتماعی و خدمات توان بخشی متناسب با نیازهای دانش آموزان آسیب دیده بینایی و آموزش های ویژه ای نیز تحت عنوان « آموزش بریل خوانی» و « آموزش جهت یابی و حرکت» با هدف ایجاد مهارت های حرکتی و سازگاری با محیط ، ارائه می گردد.
یکی از اهداف اساسی و حائز اهمیت برنامه های آموزشی دانش آموزان آسیب دیده بینایی این است که بتوانند بدون احتیاج به دیگران برای خود زندگی مستقلی داشته باشند.



ملاحظات آموزشی



آموزش دانش آموزان نابینا باید متناسب با توانمندی ها آنها بوده وبر تقویت حواس و مهارت های مورد نیاز متمرکز باشد. بخشی از این آموزش ها عبارتند از :



1.پرورش حس شنوایی (جهت استفاده از نرم افزارهای صوتی)
2.پرورش حس لامسه
3.تقویت احساس و ادراک فضایی که در آن زندگی می کنند.
4.آموزش نظم و ترتیب
از آنجایی که میزان زیادی از یادگیری دانش آموزان نابینا بر اساس شنوایی است، معلم باید با دانش آموزان مشخص و واضح صحبت کندو آموزش ها را به صورت کاربردی و قابل لمس ارایه نماید.





روش های آموزشی:



1.بریل
این روش توسط لوئیس بریل که خود نابینا بود، ابداع شد. برای آموزش خواندن و نوشتن به نابینایان، از خط بریل استفاده می شود که برجسته و قابل لمس است. این خط از ترکیب مختلف شش نقطه برجسته که در سه ردیف و دو ستون قرار دارند و از بالا به پایین و از چپ به راست، از طریق لمس آنها با انگشت سبابه خوانده می شوند، بوجود آمده است.
این خط به دقت، علاقه، تمرین و زمان بیشتری نیازمند است و نیز نوشتن و خواندن آن کندتر از خط معمولی انجام می شود و به علت قطر کاغذ مخصوص آن، کتاب های خط بریل، حجیم تر و سنگین تر از کتاب های معمولی می باشند.
2.استفاده از بینایی موجود:
با توجه به مشکلاتی که در بهره گیری از روش بریل وجود دارد، حتی الامکان سعی می شود از باقیمانده بینایی، حداکثر استفاده به عمل آید. درشت خط نمودن متون، جلو آوردن کتاب و به کار بردن عدسی از این قبیل اقدامات هستند.
3.آموزش گوش دادن:
یکی از روش های یادگیری برای نابینایان، آموزش و عادت به گوش دادن است. این روش با بهره گیری از نوارهایی که از قبل ضبط شده، امکان پذیر است.

آشنایی با کودکان و دانش آموزان دارای اختلال های رشدی فراگیر


تعریف:


اتیسم یک اختلال رشدی است که درک برخی از اطلاعات حسی که از جهان اطراف دریافت می شود را مشکل می سازد. این مشکل به ایجاد مشکلاتی در حیطه های اجتماعی، ارتباطی، ورفتاری منجر می شود. اتیسم معمولا در کودکی ظاهر شده ومهارت های کاربردی و علمی مورد نیاز برای زندگی لذت بخش و مستقل راتحت تاثیر قرار می دهد .اختلال های رشدی فراگیر: اختلال های مزمنی هستند که رشد و گسترش مهارت های اجتماعی و ارتباطی فرد را مختل می کنند.


طبقه بندی :


اختلال های رشدی فراگیر (طیف اتیسم) 5 طبقه را در بر می گیرد:1- اتیسم کلاسیک (اختلال اتیسم) : اتیسم اختلالی رشدی است که مهارت های کلامی ، غیر کلامی ، ارتباطی و تعامل اجتماعی را به طور معنی داری تحت تاثیر قرارمی دهد و اغلب علایم اختلال پیش از سه سالگی ظاهر شده و علاوه بر تاثیر بربیشتر جنبه های رشدی و اجتماعی ، عملکرد های آموزشی شناختی کودک را نیز مختل می کند. سایر ویژگی های همراه با اتیسم عبارتند از وجود علایم و الگوهای حرکتی تکراری، مقاومت در برابر تغییرات محیطی ویا تغییر در فعالیت های روزمره زندگی و واکنش های غیر طبیعی نسبت به تجارب حسی، مثل حساسیت بیش از اندازه نسبت به صدا. 2- رت: اختلالی ارثی است که ویژگی های اتیسم را دارد و دختران را تحت تاثیر خود قرار می دهد. این اختلال با علایم شدید عصب شناختی و حمله های صرعی همراه است که با افزایش سن اضافه می شود.3- از هم پاشیدگی کودکی : کودکان این طبقه در ابتدا رشدی طبیعی دارند و پس از مدتی دچار پس رفت می شوند و ویژگی های اتیسم را از خود نشان می دهند.4- آسپرگر :اختلالی است که ویژگی های اتیسم را دارد اما توانمندی های زبانی فرد بدون آسیب باقی می ماند.5- اختلال رشدی فرا گیر تشخیص نیافته:مجموعه ای از ویژگی ها را شامل می شود که شبیه به اتیسم است اما به شدت اُتیسم نیستند.


شیوع:


بررسی آمار انتشار یافته در کشورهای پیشرفته نشان می دهد که شیوع اختلال های طیف اُتیسم در حال افزایش است . مراکز تشخیص و کنترل بیماری ها در این کشورها میزان شیوع اُتیسم ،آسپرگر و سایر اختلالات نافذ رشد 1 در 100 نفر برآورد کرده است.متاسفانه در مورد میزان شیوع اختلال های طیف اُتیسم در ایران گزارش مشخص و قابل اطمینانی در دست نیست. میزان شیوع اختلال در ایران برای اتیسم کلاسیک 6 در 10000 و برای اختلال های طیف اتیسم 24 در 10000 تخمین زده شده استمیزان شیوع اُتیسم در پسران چهار برابر دختران است.


سبب شناسی:


متخصصان و پژوهشگران در جستجوی علل این اختلال هستند و هر چند هنوز علت واحد و مشخص شده ای برای آن نیافته اند، اما بررسی های انجام شده اخیر حاکی از وجود تفاوت های زیستی و عصب شناختی افراد مبتلا با سایر افراد می باشد.در حال حاضر در زمان بارداری و تولد، اُتیسم قابل شناسایی نیست.


اهداف آموزشی :


اهداف دراز مدت آموزش و پرورش کودکان مبتلا به اتیسم همانند کودکانی است که به اتیسم مبتلا نمی باشند، اما تفاوت در این است که اغلب کودکان مبتلا به اتیسم برای رسیدن به اهداف علمی خود به فعالیت های آموزشی اضافی نیاز دارند. این کمک های اضافی برای کمک به آنها درتوسعه به مهارت های ارتباطی، مهارت های اجتماعی، مهارت های زبانی، مسائل رفتاری و مهارت های اوقات فراغت است . بدون این مهارت ها، کودکان مبتلا به اتیسم در یادگیری موضوعات تحصیلی با تاخیر ویا توقف مواجه می شوند .


برنامه های و روش های آموزشی:


کودکان ودانش آموزان طیف اُتیسم گروهی غیر همگن و نامتجانس هستند، ازاین رو برنامه ها ،روش های آموزشی و مداخله متعددی پیشنهاد شده است که هر یک از این روش ها وبرنامه ها بر بخش های خاصی از آموزش به این کودکان و دانش آموزان تاکید می کند . روش های آموزشی و درمانی، زمانی نتایج بیشتری می دهند که مشکلات این کودکان به خوبی شناخته شده و برنامه آموزشی آنها متناسب با ویژگی های خاص و شرایط سنی،ارتباطی، هوشی و علایق کودک به صورت انفرادی باشد.توصیه می شود از مجموعه روش ها که توسط تیمی متشکل از روان پزشک،کار درمانگر، گفتار درمانگر ، روان شناس و معلم و با توجه به نیازهای فردی هر کودک و دانش آموز استفاده شود.


از جمله روش های آموزشی که برای این گروه به کار برده می شود، می توان به روش های زیر اشاره کرد:


1- مداخلات جامع اولیه2- تحلیل رفتار کاربردیABA) )3- آموزش و تربیت کودکان دارای اتیسم و ناتوانی های ارتباطی (تیچ)4- نظام برقراری ارتباط با استفاده از تبادل تصویر (پکس)5-داستان های اجتماعی6- درمان با استفاده از فعالیت های زندگی7-تعامل همه جانبه8- سان رایز(مداخله زود هنگام)9-یکپارچگی حسیو همچنین از روش های مکمل نیز مانند موسیقی درمانی،درمان های رژیمی و دارویی و... نیز در کنار روش های فوق استفاده می شود.


آشنایی با کودکان و دانش آموزان چند معلولیتی


باید به نیازهای کودکان و جوانان که چندمعلولیتی هستند، توجه خاصی شود آنها به عنوان افراد بزرگسال، همچون دیگر افراد جامعه حق دارند برای رسیدن به نهایت استقلال تلاش کنند و به گونه­ای آموزش ببینند که بتوانند از همه نیروی بالقوه خود استفاده نمایند. (بند 2 – بیانیه سالامانکا)


تعریف:


دانش آموزان چندمعلولیتی یا با ناتوانی های چندگانه ،دو یابیش از دو ناتوانی خفیف تا متوسط غیرمرتبط دارند که تأثیر زیادی روی توانایی یادگیری آنها دارد.بعضی از شرایط ناتوان کننده که ارتباط خیلی نزدیکی با یکدیگر دارند، چندمعلولیتی محسوب نمی شوند. برای مثال دانش آموزان ناشنوایی که مشکلات ارتباطی دارند و دانش آموزان با کم توانی ذهنی که ناتوانای های ارتباطی و تحصیلی دارند، در این طبقه جای نمی گیرند.


شیوع:


برآورد شیوع ناتوانی­های چندگانه به دلایلی نظیر طبقه­بندی این کودکان در سایر طبقات و مشکلات تشخیصی، بسیار دشوار است. برآورد‌ها نشان می‌دهد که دودرصد از دانش‌آموزان با نیازهای ویژه را دانش‌آموزان با ناتوانی های چندگانه تشکیل می‌دهند، هر چند شیوع ناتوانی های چندگانه بسیار پایین است، گزارش­های اخیر افزایش تعداد این کودکان را به دلیل پیشرفت­های پزشکی و زنده ماندن تعداد زیادی از آنها که در گذشته­ می­مردند، نشان می­دهد.


طبقه بندی:


کودکان چند معلولیتی به سه طبقه ی اصلی زیر تقسیم می شوند:


1- نابینای ناشنواکودکانی که هیچیک از دو حس بینایی و شنوایی آنها قادر به جبران ناتوانی حس دیگر نباشند، نابینای ناشنوا هستند.2- ناتوانی های چندگانه مشکلات آموزشی و رشد کودکان با ناتوانی های چندگانه در حدی است که یک برنامه طراحی شده برای نیازهای کودکان با ناتوانی‌های کمتر نمی‌تواند به اندازه کافی به آن رسیدگی شود.3- ناتوانی های چندگانه شدیددانش آموز یا کودکی در طبقه کودکان با ناتوانی های چندگانه شدید قرار می گیرد که دو یا بیش از دو ناتوانی متوسط تا شدید شناختی و جسمی در سطح شدید تا عمیق دارد و نیازمند برنامه، منابع و خدمات درمانی زیادی می باشد.


سبب شناسی:


اختلالات ژنتیکی،اختلال متابولیک ودر تولید آنزیم ها ،کمبود اکسیژن ،ناسازگاری خونی مادر و جنین ،عفونت های مادر زادی از عوامل ایجاد ناتوانایی های چند گانه در طول دوره بارداری است.
بیماری هایی مانند : مننژیت ،سرخک،ضربه ها ،آسیب های مغزی از عوامل ایجاد ناتوانی های چند گانه بعد از تولد هستند .کودکان با ناتوانی های چند گانه نسبت به سایر کودکان از سلامتی کمتری برخوردارند.اکثر این کودکان مبتلا به بیماری های پیشرونده ،هیدروسفال ،اختلالات صرعی ،ضعف عضلانی ، بد شکلی های استخوانی و اسکلتی ،آسیب های تنفسی مشکلات بلع ، بیماری های چشم و گوش هستند.


ارزیابی:


بررسی و ارزیابی دانش آموزان با ناتوانی چند گانه کار بسیار دشواری است چرا که آزمون های مناسبی که بتواند دوویا بیش از دو ناتوانی را مشخص ساخته و توانایی های واقعی آنهارا تعیین کند، وجود ندارد. بعلاوه کمبود ویا محدودیت تجربیات محیطی سبب می شود باروش های نمایش وارایه توانمندی های خود آشنا نباشند.از این رو فرایند بررسی ناتوانی های چندگانه باید شامل موارد زیر باشد : -ارزیابی وبررسی تکمیلی هر یک ازناتوانی ها -تعیین واجد شرایط بودن بر اساس تعریف و استانداردهای لازم برای دو یا چند ناتوانی-تعیین اینکه ماهیت ترکیبی ناتوانی ،که به وسیله‌ی ارزیابی تعیین شده، در حدی مشکلات آموزشی و رشد ی پدید آورده است که یک برنامه طراحی شده برای هر یک از ناتوانی های شناسایی شده نمی‌تواند نیازهای دانش آموز را تأمین نماید .-مستندات ، از جمله مشاهده و یا ارزیابی چندگانه ، تاثیر منفی بر عملکرد آموزشی ومحیط زیست اومشخص نماید .


اهداف برنامه‌های دوره پیش دبستان :


- رشد تعامل اجتماعی کودک و مهارت های مشارکت در کلاس- افزایش مشارکت اجتماعی از طریق حمایت خانواده و مربیان- آماده ساختن کودک برای جایگزینی در مدارس و فراهم ساختن حمایت برای انتقال به مدرسه ابتدایی- ترکیب قواعد و اجزای روش های مناسب رشدی و آموزش ویژه برای فراهم ساختن تجربه کیفی- استفاده از سنجش قابل اعتماد برای ارزیابی پاسخ های کودک در موقعیت‌های زندگی واقعی- فراهم ساختن فرصت برای فعالیت و بازی در گروه های ناهمگن و مختلف- فراهم ساختن گستره‌ای از حمایت‌ها و خدمات انفرادی


هدف برنامه‌های دوره ابتدایی :


آموزش مهارت های عملکردیالف) برنامه‌های آموزشی مؤثر متمرکز بر مهارت های عملکردی برای زندگی در محیط طبیعی خانواده، مدرسه و اجتماعب) مهارت های پیش نیاز برای آموزش دیدن در موقعیت واقعی مستلزم یک رفتار خاص
هدف برنامه‌های دوره متوسطه :

نتایج آموزشی مطلوبالف) رشد توانایی برای استفاده‌ی کامل از منابع اجتماعیب) تأمین شغل درآمد زاج) ایجاد استقلال و خودکاری در انتخاب سبک زندگیبرنامه آموزشی و حمایت های خاصبرنامه‌هایی که برای دانش‌آموزان با ناتوانی­های چندگانه در نظر گرفته می‌شوند، برنامه‌هایی هستند که براساس ارزیابی­های انفرادی انتخاب وزمان و فرصت لازم رابرای رشد ظرفیت­ها و توانمندی فردی برای تک­تک این دانش‌آموزان را در گروه های کوچک وسپس اجتماع فراهم آورند، تا علیرغم ناتوانی­ها و نقص زبان گفتاری بتوانند همراه و در گام­های برابر با سایر کودکان از امکانات و منابع اجتماعی استفاده کنند، این برنامه باید کمک­ها و روش­های ویژه‌ای را مورد استفاده قرار دهد که با راه های متفاوت ارتباطی، زبان کاربردی و الگوهای متفاوت عملکرد حرکتی وسبک های مختلف یادگیری آنها متناسب باشد. مداخلاتوحمایت هایخاصکه پیشرفت برنامهدرسی راتسهیل می کند، معمولاً شامل بخش های از مهارت های زیر است .· مهارت های جبرانی یا تحصیلی عملی· مهارت های تحرک و جهت یابی و استقرار وجنبش · مهارت های تعامل اجتماعی· مهارت های زندگی مستقل· مهارت های اوقات فراغت و تفریح· آموزش شغلی· استفاده از فن آوری های کمکی

آموزش در دوره های راهنمایی پیش حرفه ای و متوسطه حرفه ای


یکی از مسائلی که همواره ذهن کارشناسان ، برنامه ریزان و متخصصان تعلیم و تربیت دانش آموزان با نیازهای ویژه را به خود معطوف داشته است ، چگونگی حصول استقلال نسبی ، خود کفایی اجتماعی و اقتصادی این افراد می باشد. بدیهی است این مهم میسر نخواهد بود، مگر این که نظام آموزش و پرورش و توان بخشی ویژه موفق گردد ، قابلیت ها و توانایی های این افراد را جهت فراگیری مهارت های حرفه ای و اجتماعی به نحوی هدایت نماید،که ضامن موفقیت ایشان در جامعه به طور عام و در محیط اشتغال به طور خاص باشد.

دانش آموزان با نیازهای ویژه


دانش آموزانی هستند که به سبب نارسایی جسمی ، ذهنی ، روان شناختی ، هیجانی یا اجتماعی در زمینه یادگیری یا سازگاری با محیط دارای مشکلاتی هستند که شامل دانش آموزان کم توان ذهنی ،چند معلولیتی ، آسیب دیده شنوایی ، آسیب دیده بینایی ، معلولین جسمی حرکتی که امکان ادامه تحصیل در مدارس عادی یا خاص خود را ندارند.


تعریف آموزش پیش حرفه ای و متوسطه حرفه ای


مجموعه تلاش و کوشش هایی است که در جهت ارتقای سطح دانش و آگاهی ، مهارت های حرفه ای و شغلی ، و هم چنین ایجاد رفتار مطلوب در دانش آموزان به عمل می آید و آنان را آماده انجام وظایف و مسئولیت های شخصی ، اجتماعی و شغلی خود می نماید .
هدف کلی:

دردوره ی راهنمایی تحصیلی پیش حرفه ای و متوسطه حرفه ای دانش آموزان با نیازهای ویژه روی درک بازدهی مطلوب پس از مدرسه تأکید می شود. ازاین رو اهداف این دوره عبارتند از :


کسب قابلیت های آموزشی کاربردیرشد ارزش های دینی و اخلاقیکسب قابلیت های انجام فعالیت های روزمره زندگی واستفاده از منابع اجتماعی و مشارکت در اجتماع ( متناسب با توانایی ‌)رشد و تقویت قوای جسمانی و فعالیت های مربوط به پر کردن اوقات فراغترشد مهارت های حرفه ای دانش آموزان متناسب با ویژگی و علایق آن هاانتقال موفق دانش آموزان از مدرسه به جامعه


ساختار دوره های راهنمایی تحصیلی پیش حرفه ای و متوسطه حرفه ای:


هر یک از دوره های فوق مشتمل بر 3 پایه تحصیلی می باشدوآموزش در این دوره ها مبتنی بر نظام واحدی است. برای دریافت گواهی نامه دوره ی راهنمایی پیش حرفه ای ،گذراندن حداقل72 واحد و برای اخذ دیپلم متوسطه حرفه ای ،گذراندن حداقل 96واحد الزامی می باشد.


برنامه های آموزشی:


محورهای اصلی آموزش در این دوره ها آموزش عمومی و آموزش مهارت های پیش حرفه ای و حرفه ای می باشد. در محور آموزش عمومی که در قالب دروس عمومی و انتخابی به دانش آموزان ارائه می گردد، دست یابی دانش آموزان به قابلیت های خود اتکایی ، تحصیلی کاربردی، سازگاری اجتماعی ، فرهنگی ، دینی و اخلاقی ، قابلیت های اقتصادی و رشد علائق و استعداد آن ها مورد نظر می باشد. در محور آموزش مهارت های پیش حرفه ای وحرفه ای ، فرایند تحول شغلی مورد توجه بوده که این فرایند شامل آگاهی شغلی( دوره ابتدایی ) ، سوگیری و اکتشاف شغلی ( دوره راهنمایی ) ، آموزش شغلی و حرفه ای ( دوره دبیرستان ) می باشد.در آموزش حرفه ای کسب توانمندی در یک رشته مهارتی ( بر اساس استانداردهای مهارت ) متناسب با ویژگی دانش آموزان مورد نظر است. هم چنین در این محور دانش آموزان با اطلاعات و مهارت های مورد نیاز برای ورود به محیط کار آشنا می شوند.آخرین مرحله تحول شغلی ، جایگزینی و باز آموزی شغلی بعد از دبیرستان می باشدکه این مهم به عهده سایر سازمان ها است.


رشته های مهارتی در دوره متوسطه حرفه ای:


از رشته های مهارتی این دوره می توان به درودگری ، راسته دوزی ، مشبک بری چوب ، کشت گیاهان جالیزی ، رنگ کاری ساختمان ، پوشاک مردانه ، کمک آشپز ، کمک رویه کوب مبل ، دوخت های تزیینی و دوخت لباس محلی اشاره نمود.سازمان آموزش و پرورش استثنایی به منظور ارتقا کیفیت آموزش های حرفه ای و هم سو نمودن آن متناسب با نیازهای بازار کار تفاهم نامه هایی را با سازمان های متولی آموزش حرفه ای امضا نموده است که دانش آموزان می توانند در صورت موفقیت در آزمون مهارت این سازمان ها مدرک مهارتی آن رشته را در یافت نمایند.


ملاحظات ویژه جهت اثر بخشی آموزش حرفه ای و جایگزینی شغلی دانش آموزان با نیازهای ویژه:

- تعامل بیش تر بین سازمان آموزش و پرورش استثنایی ، وزارت کار ، شهرداری ، کارفرماها ، کارخانجات و ... به منظور عقد تفاهم نامه هایی جهت ارتقا کیفیت آموزش و ارائه بخشی از آموزش های حرفه ای در محیط های واقعی کار- پی گیری حق سه درصد استخدام معلولین از سوی سازمان های ذیربط- فرهنگ سازی و تغییر نگرش جامعه نسبت به اشتغال افراد با نیازهای ویژه از طریق رسانه های ارتباط جمعی- برگزاری نمایشگاه از توانمندی دانش آموزان با نیازهای ویژه- مناسب سازی محیط های کاری با ویژگی های دانش آموزان با نیازهای ویژه- ارائه خدمات مشاوره ای به افرادبا نیاز ویژه در محیط کار- سرمایه گذاری جهت طراحی و راه اندازی کارگاه های حمایتی ، نیمه حمایتی و برنامه های شغلی نظارتی و کار آموزی شغلی


آموزش تلفیقی – فراگیر



مقدمه


در سال 1990 میلادی پنج سازمان بین المللی یونسکو، یونیسف، صندوق جمعیت سازمان ملل، بانک جهانی و برنامه عمران ملل متحد، به منظور بررسی مسایل آموزش و پرورش جهان در جامتین تایلند گرد هم آمدند. در این بررسی مشخص شد که بیش از 960 میلیون افراد بزرگسال در جهان بی سواد هستند که دو سوم این گروه را زنان تشکیل می دهند. همچنین بیش از صد میلیون کودک که دست کم 60 میلیون از آنها را دختران تشکیل می دهند به مدرسه دسترسی ندارند، بنابراین بیانیه ای در آن سال صادر شد و نهضتی با عنوان « آموزش برای همه » با اهداف زیر در جهان آغاز شد.1- گسترش سواد در جهان2- افزایش فرصت های یادگیری برای همگان3- بهبود کیفیت یادگیریدرسال 2000 میلادی در پیگیری بیانیه جامتین، گردهمایی دیگری با حمایت پنج سازمان مذکور و با حضور سران و وزیران آموزش و پرورش کشورهای مختلف جهان به منظور بررسی عملکرد کشورها طی ده سال گذشته و ترسیم چارچوب عمل طی پانزده سال آینده ( 2015 میلادی ) در داکار سنگال تشکیل شد. در این اجلاس با توجه به ضعف برخی کشورها در دستیابی به اهداف تعیین شده، اعلامیه ای صادر شد که بر اساس آن نمایندگان کشورهای مختلف شرکت کننده از جمله وزیر آموزش و پرورش وقت جمهوری اسلامی ایران متعهد شدند با بسیج تمامی توان و امکانات خود و بهره گیری از راهبردهای تعیین شده برای دستیابی به اهداف شش گانه مشخص شده در این اعلامیه بکوشند، به گونه ای که آن ها را تا سال 2015 میلادی محقق نمایند.اهداف شش گانه اجلاس داکار سنگال( 2000 میلادی)


اجلاس داکار شش هدف عمده آموزش برای همه را به شرح ذیل تعیین می کند:


1- گسترش و بهبود همه جانبه ی مراقبت و آموزش در سنین آغازین کودکی، به ویژه برای آسیب پذیرترین و محروم ترین کودکان2- تضمین این که تا سال 2015 همه ی کودکان به ویژه دختران و کودکانی که در شرایط دشوار قرار دارند و نیز کودکان اقلیت های قومی، به آموزش ابتدایی رایگان و اجباری با کیفیت خوب و کامل دسترسی داشته و دوره ی مذکور را به پایان برسانند.3- تضمین این که برآوردن نیازمندی های یادگیری تمامی خردسالان و بزرگسالان از طریق دسترسی عادلانه به برنامه های آموزشی مناسب و مهارت های زندگی روزمره، برایشان امکان پذیر شود.4- محقق ساختن یک بهبود 50 درصدی در سطوح سواد بزرگسالان تا سال 2015، به ویژه برای زنان و دسترسی برابر به آموزش پایه و پایدار برای همه ی بزرگسالان.5- از میان برداشتن تبعیض جنسیتی در آموزش ابتدایی و متوسطه تا سال 2005 و رسیدن به عدالت جنسیتی در آموزش و پرورش تا سال 2015، همچنین ضمانت دسترسی کامل و عادلانه دختران به آموزش پایه با کیفیت مناسب.6- بهبود تمام جنبه های کیفی آموزش و تضمین اعتلای آن برای همه، به طوری که همگان بتوانند نتایج عینی، مشخص و قابل اندازه گیری آن را ملاحظه نمایند. حصول این اهداف، به ویژه در یادگیری سواد خواندن، نوشتن، حساب کردن و آموختن مهارت های ضروری زندگی، دارای اهمیت است.سازمان آموزش و پرورش استثنایی به منظور دستیابی به توافقات بین المللی مبنی بر فراهم نمودن آموزش کیفی و قابل دسترس برای تمامی افراد و تعهدات دولت جمهوری اسلامی ایران در اجلاس آموزش برای همه داکار (2000 میلادی ) ، با انتخاب راهبرد جایگزینی دانش آموزان با نیازهای ویژه در مدارس عادی بر تأمین کیفیت آموزش و پرورش برای تمامی کودکان تلاش کرده است. این تلاش منجر به صدور مصوبه ای تحت عنوان آیین نامه آموزش و پرورش تلفیقی – فراگیر ویژه ی دانش آموزان با نیازهای ویژه در سال 1385 و تصویب اجرای قطعی آن در سال 1390 شد. البته قدمت آموزش دانش آموزان با نیازهای ویژه در مدارس عادی به سال 1347 و تأسیس دفتر آموزش کودکان استثنایی می رسد که تعدادی از دانش آموزان آسیب دیده شنوایی و بینایی در کلاس های خاص مدارس عادی و یا در کلاس های عادی تحصیل می کردند .


تعریف آموزش تلفیقی – فراگیر:


آموزش تلفیقی - فراگیر روشی است که در آن دانش آموز با نیازهای ویژه در کلاس آموزش و پرورش عادی در کنار سایر دانش آموزان جایدهی شده و با بهره گیری از برنامه های درسی مشترک و تمهید انطباق های محیطی و مناسب سازی برنامه درسی با استفاده از خدمات معلمان رابط به عنوان تسهیلگر، به تحصیل می پردازد. معلم رابط، متخصصی است که در واحد های آموزشی عادی با پاسخگویی به نیازهای آموزشی و پرورشی دانش آموزان با نیازهای ویژه از طریق پشتیبانی و همکاری مشترک با معلم کلاس، تسهیلات و خدمات آموزشی، پرورشی و توان بخشی مناسب را برای دانش آموزان با نیازهای ویژه فراهم می آورد.


جامعه تحت پوشش آموزش تلفیقی – فراگیر:


دانش آموزان گروه های آسیب دیده بینایی، شنوایی، جسمی – حرکتی، دارای هوش مرزی ( دیرآموز )، ‌دارای مشکلات ویژه یادگیری و دارای مشکلات رفتاری – هیجانی (خفیف تا متوسط) که توسط مراکز تشخیص سازمان آموزش و پرورش استثنایی شناسایی می شوند.


اهداف آموزش تلفیقی – فراگیر:


1- ایجاد فرصت های برابر آموزشی و پرورشی برای تمامی کودکان واجب التعلیم2- ایجاد آمادگی در دانش آموزان با نیازهای ویژه جهت ورود به عرصه جامعه و زندگی کردن در کنار سایر افراد3- ایجاد زمینه های تعامل صحیح بین دانش آموزان عادی و دانش آموزان با نیازهای ویژه4- ایجاد زمینه های لازم برای بهبود شاخص های کمی و کیفی آموزش و پرورشمزایای آموزش تلفیقی – فراگیر


برای دانش آموزان عادی:


- ایجاد دوستی های سودمند و ارزشمند- افزایش شناخت و پذیرش تفاوت های فردی- ارتقاء آگاهی و پذیرش تنوع- احترام قایل شدن برای تمامی افراد- آماده سازی تمامی دانش آموزان برای دوران بزرگسالی در جامعه فراگیرسازی شده- ایجاد فرصت هایی برای تسلط یافتن بر فعالیت ها از راه تمرین و تجربه و آموختن از دیگران- کسب نتایج آموزشی بهتر- پاسخگویی بهتر نیازهای تمامی دانش آموزان و تأمین منابع بیشتر برای همه


برای دانش آموزان با نیازهای ویژه:


- برقراری روایط دوستی- افزایش روابط و پذیرش اجتماعی- ارایه الگوهای همسالان برای تقویت مهارت های تحصیلی، اجتماعی و رفتاری- تحقق بیشتر اهداف برنامه آموزشی انفرادی- افزایش مهارت یادگیری و تعمیم پذیری- فراگیرسازی بیشتر در محیط های آینده- افزایش فرصت ها برای برقراری تعاملات- ایجاد انتظارات بالاتر- همکاری بیشتر کارکنان مدرسه ومشارکت گسترده تر والدین- تلفیق بیشتر خانواده ها در اجتماع

توان بخشی و دانش آموزان استثنایی


تعریف :


توان بخشی به مجموعه اقداماتی اطلاق می گردد که به منظور بازگرداندن بخشی از عملکرد از دست رفته و حفظ توان مندی های بالقوه فرد دارای معلولیت، انجام می شود.توان بخشی فرآیندی است که در آن به فرد توانخواه کمک می‌شود تا توانایی از دست رفته خودرا پس از یک واقعه، بیماری یا آسیب که منجر به محدودیت عملکردی وی شده است، مجدداً به دست آورد و یابه بالاترین حدکارایی ممکن برسد .توان بخشی در حیطه آموزش وپرورش استثنایی به مجموعه خدمات ، اجتماعی ، روانی ،حرفه ای وآموزشی و برخی جنبه های پزشکی اطلاق می شود که دانش آموز را به کسب و تداوم حداکثر توانائی های جسمی؛ حسی؛هوشی؛ روانی و/ یا عملکرد اجتماعی وی قادر می سازد.


اهداف توان بخشی


توان بخشی فرایندی است هدف گرا و دارای محدودیت زما نی . مهمترین اهداف توان بخشی عبارتند از:1. پییشگیری از ایجاد یا بروز معلولیت.2. جلوگیری از پیشرفت معلولیت.3. افزایش آگاهی معلولین نسبت به توانایی های جسمی و روانی خویش وپذیرش خودفرد معلول و مقابله با استرس ها، افسردگی ، خشم، کمبود اعتماد بنفس4. جبران فقدان کارکرد و توانا کردن افراد معلول برای رسیدن به حداکثر استقلال و زندگی مستقل درجامعه در برخورد با مشکلات .5. تطابق زندگی معلول با جامعه و ایجاد سازگای با اجتماع و یک زندگی شاد و فعال علی رغم وجود برخی شرایط محدود کننده6. اهتمام به بازگشت فرد معلول به جامعه از طریق اشتغال و کسب استقلال مالی و تبدیل وی به یک فرد مولد و مؤثر در جامعه7. توان مند سازی خانواده ها در مواجه با شرایط فرد معلول8. ارتقای سطح آگاهی عمومی نسبت به معلولین و معلولیت.


تیم توان بخشی:


بازده وکارایی اقدامات توان بخشی درسایه کارگروهی قوت می گیرد . از این رو فعالیت های توان بخشی معمولا بصورت گروهی و کیفی صورت می گیرد. تیم توان بخشی به گروهی از افراد مجرب گفته می شود که فعالیت آن، ارائه اقدامات توان بخشی، و آموزش به افراد معلول می باشد. این تیم بطور معمول از پزشک عمومی آموزش دیده ، فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، پرستار توانبخشی یا پرستار آموزش دیده، روانپزشک یا روانشناس بالینی و مددکار تشکیل می گردد. درمدارس علاوه برمتخصص توان بخشی، مشاور ، معلم وسرپرست آموزشی می توانند اعضای این تیم را تشکیل دهند.


مراحل عملیاتی در توان بخشی:


· شناسایی بهنگام معلول · تهیه اطلاعات مورد نیاز در خصوص عوامل اجتماعی وخانوادگی · ارزیابی فرد معلول ،نیاز سنجی و تعیین اولویت ها · تعیین یک یا چند عضو خانواده بعنوان مربی خانگی · آموزش انفرادی و برگزاری کارگاه های آموزشی خانوادگی · تحویل مواد آموزشی مورد نیاز · ارائه حمایت های اجتماعی · ارزشیابی ملاحظات خاص در توان بخشی:· فرایند درمان اولیه بر حمایت و حفظ دامنه ی فعالیت ها تاکید دارد.· موضوع اصلی پیش آگهی باید در ابتدای توان بخشی مد نظر قرار گیرد. بهترین برنامه های توان بخشی یک محیط آموزشی سازمان یافته را پیشنهاد می کند.· متخصص می تواند از شیوه های توان بخشی متنوعی استفاده کند تا عملکرد از دست رفته را بازگردانده یا بهبود بخشد.· توان بخشی حوزه علمی بسیار وسیعی در مجموعه خدمات بهداشتی و درمانی محسوب می گردد بر خلاف پزشکی هیچگونه دارویی تجویز نمی‌شود و روند بازیافتن توانایی ها تدریجی و زمانبر است.· سازگاری و هماهنگی فرد می تواند روند کندی داشته باشد، لذا این نکته ی مهمی است که باید هنگام برنامه ریزی جهت ارائه خدمات توان بخشی مد نظر قرار گیرد.


انواع و شاخه های توان بخشی


توان بخشی به انواع اجتماعی ، آموزشی ، حرفه ای و پزشکی تقسیم می شود و شامل شاخه های زیر است بینایی سنجی
شنوایی‌شناسی
فیزیوتراپیکاردرمانیگفتاردرمانی متخصص طب فیزیکی و توان بخشیارتوپدی فنی


کاردرمانی


دانش آموزان استثنایی (جسمی -حرکتی ،ذهنی ، رفتاری ، نابینا ) دراثر آسیب های وارده دردوران رشد دچار محرومیت های حسی ، حرکتی بوده وبه این دلیل پیش نیازهای لازم برای ورود به مدرسه و آموزش های نظری و نظامدار را کسب نمی کنند. کاردرمانی به عنوان یکی ازرشته های توان بخشی با ارائه فعالیت های هدفمند برای جلوگیری ازناتوانی وایجاد حداکثر استقلال فردی سعی دررشد وپرورش ابعاد جسمی وذهنی وایجاد زمینه های لازم برای تقویت مهارتهای نوشتاری این دانش آموزان دارد . نیروهای کاردرمانگردرابتدای سال تحصیلی با حضور درکلاس ها ارزیابی غربالگری انجام داده واولویت های درمانی را تعیین می کنند. ارزیابی تخصصی که شامل بررسی وضعیت رشد حرکتی وذهنی ، بازتابی ، عملکرد دست ، مهارت های حرکتی درشت وظریف و.... می باشد ، دربخش کاردرمانی انجام می گردد. سپس برنامه درمانی براساس رویکرد مختلف درمانی ، ایجاد وتوسعه مهارت های درکی ، حرکتی وعملکرد یکپارچگی حسی ، آموزش مهارت ها روزمره زندگی ، تجویز وسایل کمکی و...... هفته ای یک بار برای هر دانش آموزان انجام می شود. با توجه به اهمیت ادامه تمرینات درمنزل ارتباط به صورت حضوری ویا ازطریق دفتر کاردرمانی وارائه نکات لازم صورت گیرد . بازدید ازکلاس ها وبررسی وضعیت نشستن دانش آموزان ومشاوره با آموزگاران درجهت پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، برگزاری جلسات تیم توان بخشی و بررسی وضعیت های خاص از دیگر موارد خدمات کاردرمانی است. نیروهای کاردرمانگر گزارشات عملکرد خود را قالب در گزارش ابتدای سال تحصیلی ، ترمی و سالیانه به اطلاع کارشناسان توان بخشی اداره آموزش وپرورش استثنایی می رسانند.


گفتاردرمانی :


گفتاردرمانی یکی از مجموعه های پیراپزشکی واز رشته های توان بخشی است که به بررسی ماهیت انواع اختلالات گفتار وزبان ونیز روش های تشخیص ودرمان این اختلالات می پردازد . گفتاردرمانگران به کودکانی که درفراگیری زبان مادری بااستفاده صحیح ازگفتار دچار مشکل هستند ونیز بزرگسالانی که به دلیلی توانایی گفتاری وزبانی خودرا ازدست داده اند ، می پردازند . گفتاردرمانگران در مدارس استثنایی پس از ارزیابی وتعیین اولویت های درمانی دانش آموزان را مطابق با برنامه هفتگی منظم ، غالبا به شکل انفرادی تحت پوشش آموزش ودرمان قرارمی دهند . آسیب شناس گفتار وزبان برای رفع نیاز کودک برای برقراری ارتباط ودرجهت کاستن فاصله مهارت های گفتاری وزبانی این دانش آموزان باافراد عادی برنامه ریزی درمان می کند. یعنی با روش های موثری به درمان مهارت های گفتاری درجهت رفع مشکل تلفظی ، بهبود کیفیت صدا وداشتن گفتاری روان وقابل درک می پردازد وباگسترش خزانه ی واژگانی ، افزایش مهارت های درکی ، رفع مشکلات صرفی ونحوی درگفتار ونوشتار و....... مهارت های زبانی کودک را بالابرده وی رابرای استفاده از توانایی های کلامی اش در ارتباطات تشویق می نماید ودر صورتی که تشخیص دهد ، آسیب های شدید گفتاری وزبانی مانع برقراری ارتباط موثر وی می گردد، از روش های ارتباطی مکمل وجایگزین استفاده می نماید. مراحل آموزشی ازساده به پیچیده وبرمبنای رشد طبیعی گفتار وزبان وبا تاکید بر ارزیابی های انجام شده ونقایص گفتاری وزبانی مشاهده شده تنظیم می گردد . برای پیشبرد بهتر اهداف درمانی وپیشرفت مهارت های گفتاری وزبانی کودک هماهنگی ومشورت هایی نیز با اولیا مدرسه باید صورت گیرد و در عین حال با مشاوره فردی وگروهی والدین سعی در واردکردن ایشان در درمان وآموزش کودکانشان می نمایند .


شنوایی شناسی :


یکی از مجموعه های پیراپزشکی و از رشته های توان بخشی، رشته شنوایی شناسی است و کارشناسان این رشته درسه حوزه تشخیص ، توان بخشی وشنوایی شناسی صنعتی مشغول به فعالیت می باشند. شنوایی شناس متخصصی است که به شناسایی ، تشخیص و پایش بیماری های دستگاه شنوایی ودهلیزی گوش و مدیریت ودرمان اختلالات شنوایی وتعادل مهارت دارد. تجویزو تنظیم سمعک ،کمک افزارهای شنوایی ، پیشنهاد انجام جراحی کاشت حلزونی وبرنامه ریزی کاشت حلزونی برعهده وی است. مشاوره به خانواده ی شیرخواری که به تازگی وجود آسیب شنوایی در آنان تشخیص داده شده ، توان بخشی شنوایی وآموزش مهارت های ارتباطی وجبرانی برای سازگاری با کم شنوایی نیز ازجمله وظایف شنوایی شناس است . برنامه های غربالگری شنوایی نوزادان ومدارس ازدیگروظایف شنوایی شناس می باشد. درآموزشگاه ناشنوایان شنوایی شناس آموزشی پس از ارزیابی شنوایی دانش آموزان اقدام به انتخاب انان وطراحی برنامه های توان بخشی شنیداری نموده به نحوی که ناتوانی های کودکان کم شنوا جبران گردد. در کنار فعالیت های فوق تجویز و کنترل و سایر افزارهای مناسب آنان اقدام می نماید.


بینایی سنجی:


قادراست پس ازمعاینه وتشخیص به درمان اختلالات بینایی پرداخته وازطریق تجویز وسایل کمک بینایی مانند عینک ، لنزهای تماسی وانجام یکسری تمرینات و ورزش های چشمی ودادن توصیه ها ودستورات بهداشتی لازم به کارایی بیشتر سیستم بینایی کمک نماید علاوه براین بینایی سنج ها از چشم وساختمان های ضمیمه آن مانند سیستم اشکی وپلک ها معاینه به عمل می آورند ودرصورت وجود هرگونه اختلال یا بیماری که نیازمند درمان طبی باشد بیماران را به سایر پزشکان ارجاع می نمایند . همچنین بینایی سنج ها کار عرضه وفروش وسایلی را که تجویز می کنند ( عینک ولنز) برعهده دارند. درمدارس استثنایی نابینایان همکاران بینایی سنج پس از ارزیابی های لازم وسایل کمک بینایی راپیشنهاد می کنند که به سه دسته تقسیم می شوند : ا- اپتیکی ( عدسی ها با قدرت متفاوت ) 2- غیراپتیکی ( برای کم بینایان کاربرد دارد : عینک های آفتابی ویا فیلترهای رنگی چاپ درشت ، کلاه دار ، ساعت گویا )، 3-الکترونیکی ( سیستم های تصویری درشت کن )، هدف از توان بخشی این دانش آموزان ، توانا کردن آن ها برای یک زندگی عادی بدون وابستگی به دیدگان ، تقریبا تا حد ممکن است .


فیزیوتراپی :

ازدیگر رشته های توان بخشی وشیوه ای از درمان بیماری ها واختلالات عصبی / ماهیچه ای / اسکلتی با استفاده از تجهیزات مکانیکی ، جریان های الکتریکی ، مانورهای دستی ، تمرینات ورزشی وعوامل فیزیکی دیگر است . دراین روش ها ازورزش ، نور، پرتوهای فرابنفش وفروسرخ ، گرما وجریان برق استفاده می شود. درفیزیوتراپی هدف پیشگیری از بیماری ها، درمان ، توان بخشی وبالا بردن سطح سلامت می باشد. فیزیوتراپیست شاغل درآموزشگاه استثنایی ضمن بررسی دانش آموزان وشناسایی میزان معلولیت آنان ونیازهایشان به پزشک معالج یامراکزساخت اندام های مصنوعی و... ارجاع می دهد . علاوه برآن به قالب گیری وساخت وسایل مصنوعی نظارت می کند وتلاش دارد بااستفاده از رویکرد های مختلف درمانی واستفاده صحیح از وسایل ودرمان های دستی وابزار سطح عملکرد جسمانی بدن را ارتقاء بخشد . ازوظایف دیگر این درمانگران همکاری وهماهنگی با سایر اعضای گروه توان بخشی ، هدایت ومشاوره والدین دانش آموزان جسمی حرکتی و همکاری وهماهنگی بامربیان تربیت بدنی به منظور تعیین برنامه های ورزشی مفیدو متناسب برای دانش آموزان دارای مشکلات جسمی حرکتی می باشد.


مشاوره وکودکان استثنایی


هر فردی در هر شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و خانوادگی فارغ از سن، جنس و .... در زندگی با مشکلاتی روبرو می شود که حل یا کاهش تأثیرگذاری آن مشکلات بر زندگی ، نیاز به تصمیم گیری مناسب با توجه به راه حل ها و منابع موجود دارد. کودکان ودانش آموزان استثنایی ووالدین آنها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. مشاوره با کودکان استثنایی و والدین آنان، حساسیت های بیشتری را طلب می کند، چراکه این دانش آموزان بدلیل محدودیت هایی که دارند به کمک بیشتری نیاز دارند تا بتوانند ارتباط مناسبی برقرار نمایند ووالدین آنها در سطح واقع بینانه ای در مورد فرزند خود و امکانات موجود عمل کنند.


تعریف :


مشاوره، رابطه ای است منحصر بفرد که در آن به مراجع فرصت یادگرفتن ، احساس کردن، فکر کردن ، تجربه کردن وتغییر دادن به شیوه ای متناسب خود داده می شود.یک مشاور به فرد دارای مشکل کمک می کند تا ضمن شناخت مسایل و مشکلات خود، راه حل های اجتماعی مشکل را ارائه دهد و سرانجام به حل آن بپردازد.مشاور از طریق شناخت و درک عمیق ویژگی های شخصیتی مراجع، وی را در سازگاری موثرتر با خود و محیط اطرافش یاری می دهد و به تشخیص مشکلاتی می پردازد که بر سر راه رشد وجود دارد تا از این طریق ، ظرفیت های خویش را شناخته و به رشد و شکوفایی برساند.


اهداف مشاوره در مدارس استثنایی:


- شناخت دانش آموزان استثنایی و تسهیل رشد همه جانبه ی آنان- ایجاد تغییر در رفتار دانش آموزان و تأمین بهداشت روانی مناسب (به صورتی که دانش آموزان استثنایی بتواند مسوولانه زندگی کند و رفتارش مستقل و منسجم باشد و در نهایت به حل مشکلاتش موفق شود.)- ایجاد رابطه بین دانش آموزان و والدین ومعلمان وسایر افراد- ایجاد پیوند بین اولیاء و مربیان با امکانات و نیازهای جامعه- کمک به تعادل و استحکام خانواده برای پذیرش معلولیت فرزند ، و رسیدن به مرحله سازگاری- کمک به والدین و مشارکت بهینه در امر تعلیم و تربیت فرزندانشان


رویکرد ارایه خدمات:


ارایه خدمات مشاوره ای یک فعالیت گروهی است ، مشاوران در مدارس استثنایی بعنوان عضوی از تیم آموزش و توان بخشی می توانند زحمات طولانی مدت معلمان وسایر کارکنان مدارس را اثربخش تر سازند، زیرا در تحقق اهداف آموزشی و توان بخشی و رشد و تکامل دانش آموزان ، افراد متعددی نقش دارند هر یک از کارکنان مدرسه با توجه به حیطه وظایف خود، در فراهم کردن زمینه ارائه خدمات مشاوره موثرند، به عبارت دیگر بسیاری از کارکنان مدرسه نظیر معلمان ، می توانند موارد مربوط به قوت و ضعف درسی و رفتاری شاگردان را پی برده و جهت بررسی تخصصی به مشاوران ارجاع نمایند و مشاوران نیز براساس دانش نظری و تجارب علمی دانش آموزان ، والدین را در رفع مشکلات شخصی و سازشی یاری می دهند.


سطوح ارایه خدمات(مخاطبان)


ارایه خدمات مشاوره ای در سطوح مختلفی صورت می گیرد وافراد زیادی از خدمات مشاوره ای بهر ه مند می شوند.


والدین:


والدین کودکان با نیازهای ویژه، فشارروانی بیشتری را نسبت به والدین کودکان عادی تجربه می کنند و همچنین نگرانی آنان از آینده کودک استثنایی ممکن است آنقدر شدت یابد که مانع از توجه منطقی و اصولی به وضعیت فعلی کودک و نیازهای او شود . اگر بموقع به آنان پرداخته نشود، مشکلات آنان بصورت حادتر بروز خواهد کرد. از این رو ضروری است مشاوران آنان را در رسیدن به مراحل سازگاری و کاهش فشارهای ناشی از فرزند استثنایی خود یاری دهند. در آموزش های استثنایی، مشاوره با والدین نه تنها جریان آموزش را تحت تأثیر قرار می دهد، بلکه همراه با روند آموزشی، با معلم و متعلم و خانواده همراه می شود تا موجبات رشد فردی و موفقیت آنان را علی رغم محدودیت هایشان فراهم سازد.


دانش آموزان:


دانش آموزان استثنایی همچون دانش آموزان عادی در طی دوران رشد خود با مسائل و مشکلات انطباقی و سازشی بسیاری مواجه می شوند ونیازمندکمک و مشاوره هستند. نیازهای کودکان استثنایی از جمله نیازهای جسمانی ، نیاز به ایمنی ، نیاز به ارزشمندی و اعتماد به نفس و ... از طریق اجرای برنامه های راهنمایی و مشاوره بطور مناسب و مطلوب تأمین می شود. مشاور کودک را در خودشناسی ، مسئولیت پذیری، شناخت محیط، توانایی تصمیم گیری،حل مسائل، برقراری رابطه با اطرافیان ، شناخت و ارضای مناسب نیازهای فردی و اجتماعی و آشنایی با ارزش های مطلوب و قبول آن یاری می دهد.



معلمان وکارکنان مدارس:


مشارکت معلمان و سایر کارکنان مدرسه منجر به ارائه خدمات موثر برای دانش آموزان با نیازهای ویژه و خانواده آنها می شود. از سوی دیگر طرح و اجرای یک برنامه آموزش والدین به خانواده ها کمک می کند تا جنبه های موثر و قابل فهم رفتار با فرزندانشان را درک کرده و به افزایش مهارت هایشان بپردازند.- مشکلات دانش آموزان استثنایی زنجیره ای از عوامل فردی و اجتماعیاست که نیازمند دیدی جامع نگرو نظام مند به استعدادها توانائی هاو علائق، شخصیت،ساختار و وضعیت خانواده و سایر متغیرهای محیطی است . مشاور مدرسه با آگاهی از ارتباطتنگاتنگ مشکلات تحصیلی با زمینه های روانی -اجتماعی دانش آموزان ، به معلمان کمک می کند تا با بررسی های همه جانبه مشکلات ونقاط قوت و ضعف درسی و رفتاری شاگردان بتوانند راه حل یا راه حل های مناسب را انتخاب و برای اجرای آنها برنامه ریزی نمایند و در نهایت عملکرددانش آموزان در ابعاد مختلف بهبود یابد.


وظایف مشاوران مدارس استثنایی:


- ارائه خدمات مشاوره به صورت فردی و گروهی به دانش آموزان و اولیای آنان در زمینه های سازگاری- تأمین بهداشت روانی خانوادگی ، تحصیلی ، شغلی و ....- شناسایی مشکلات و اختلالات روانی ، اجتماعی در دانش آموزان و ارائه خدمات مشاوره ای در جهت پیشگیری از مشکلات آنان- برگزاری جلسات مشاوره گروهی به منظور حفظ و ارتقای بهداشت روانی دانش آموزان و اولیای آنان- برنامه ریزی به منظور تهیه منابع اطلاع رسانی تحصیلی و شغلی به دانش آموزان و بویژه والدین آنان- برگزاری آموزش والدین به منظور ارتقاء خانواده ها از توانایی ها و محدودیت های فرزندان جهت سازگاری هر چه بهتر با فرد و جامعه - مشاوره و هدایت دانش آموزان و والدین آنان پس از فارغ التحصیل شدن و جذب زمینه های مختلف، حرفه و شغل، زندگی مستقل و مسئولانه



فعالیت های فرهنگی و هنری درآموزش وپرورش استثنایی


مقدمه


اگر تربیت را به عنوان رسالت و وظیفه ی اصلی آموزش و پرورش در رفع موانع و ایجاد زمینه های لازم برای شکوفا شدن استعدادهای انسان در جهت کمال مطلوب بپذیریم ، پرورش استعدادهای آدمی با فراهم نمودن زمینه های استعدادهای بالقوه و با فعلیت رساندن آن، بهترین خدمت به اوست و این اهداف در قالب برنامه ریزی فرهنگی و هنری بخوبی نمایان می شود.


تعریف:


مجموعه اقداماتی که به منظور رشد و شکوفایی خلاقیت و زیبا شناختی ،ابداع و تخیل ،کنجکاوی و ارزش گذاری خود و محیط صورت می گیرد و موجب استفاده بهینه از زمان در اوقات فراغت و تفریح را فراهم می آورد.


اهداف برنامه:

1- ایجاد انگیزه و رغبت بیشتر در دانش آموزان نسبت در شرکت به مناسبت های اجتماعی2- ارائه « الگوی مقبول و سازنده» به عنوان یکی از موثرترین روش های تربیتی3- انتقال غیرمستقیم مفاهیم و آموزه های لازم تربیتی در قالب مسابقات فرهنگی ، هنری و ادبی4- توسعه و پیشرفت میراث فرهنگی، کسب تجربیات و آشنایی با فرهنگ ، آداب ها و پوشش متنوع میهن اسلامی


برنامه ها:


الف) فرهنگی و پرورشی


1) مسابقات قرآنی 1-1-رشته مفاهیم ویژه دانش آموزان آسیب دیده بینایی و جسمی – حرکتی (دختر و پسر)1-2-رشته قرائت ویژه دانش آموزان آسیب دیده بینایی و جسمی – حرکتی (دختر و پسر)1-3- رشته حفظ ویژه دانش آموزان آسیب دیده بینایی و جسمی – حرکتی (دختر و پسر)1-4-رشته تفسیر ویژه دانش آموزان آسیب دیده بینایی و جسمی – حرکتی (دختر و پسر)1-5-رشته احکام ویژه دانش آموزان آسیب دیده بینایی و جسمی – حرکتی (دختر و پسر)1-6- رشته نماز ویژه دانش آموزان آسیب دیده بینایی و جسمی – حرکتی (دختر و پسر)1-7- رشته نهج البلاغه ویژه دانش آموزان آسیب دیده بینایی و جسمی – حرکتی (دختر و پسر)1-8- رشته اذان ویژه دانش آموزان آسیب دیده بینایی و جسمی – حرکتی (پسر)
برنامه ریزی حضور دانش آموزان برگزیده کشوری بخش استثنایی به منظور رقابت با دانش آموزان عادی در مسابقات کشوری در قرآن نماز و اذان معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش.1-9-برگزاری مسابقات قرآن و نماز ویژه دانش آموزان کم توان ذهنی (دختر و پسر)1-10-برگزاری مسابقات قرآن و نماز ویژه دانش آموزان آسیب دیده شنوایی (دختر و پسر)1-11-اجرای طرح ملی حفظ (نور) قرآن کریم با همکاری معاونت پرورشی1-12-راه اندازی مدرسه قرآن با همکاری معاونت پرورشی2) شنیداری نمودن احکام شرعی دانش آموزان دوره های تحصیلی راهنمایی و متوسطه دانش آموزان آسیب دیده بینایی3)جمع آوری ، تدوین و چاپ استفتائات شرعی دانش آموزان معلول و پاسخ به سوالات شرعی آنان1-3- چاپ کتاب احکام شرعی ویژه کودکان ،دانش آموزان استثنایی2-3- ایجاد شبکه پاسخگویی به احکام و سوالات دینی دانش آموزان و فرهنگیان استثنایی4) آسیب شناسی از برنامه های فرهنگی و پروشی1-4- برگزاری کارگاه آسیب شناسی تربیتی و پرورشی و دعوت از اساتید برجسته تعلیم و تربیت کشور2-4- برگزاری برنامه های آموزشی و رسانه ای با محوریت « قرآن و دانش آموزان استثنایی»5) برگزاری جشن تکلیف دانش آموزان ابتدایی و راهنمایی در خانه با عنوان « گل واژه های نماز»6) برنامه ریزی واجرای طرح « سودای بندگی » ویژه آموزش عملی وضو و نمازب) مسابقات ادبی- «شعر» ویژه تمامی دانش آموزان (دختر و پسر)- « داستان کوتاه » ویژه تمامی دانش آموزان (دختر و پسر)ج) مسابقات هنری - مسابقات نمایشی (ویژه تمامی دانش آموزان معلول راهنمایی و دبیرستان)الف) نمایش صحنه ایب) نمایش پانتومیمج) نمایش عروسکید) نمایش بی کلام- برنامه ریزی برگزیدگان بخش استثنایی در رقابت با دانش آموزان کشوری عادی- مسابقات آوایی (ویژه تمامی دانش آموزان معلول راهنمایی و دبیرستان)- مسابقات هنرهای دستی و تجسمی (ویژه دانش آموزان معلول توانمند در عرصه هنرهای دستی و تجسمی)د) فعالیت های گروهی و اجتماعی 1- برگزاری اردوی اسلامی کشوری ویژه تمامی دانش آموزان منتخب راهنمایی و دبیرستان2- اجرای برنامه انتخابات شورای دانش آموزان و مشاوران استانی و کشوری3- برگزاری پایگاه اوقات فراغت دانش آموزان استثنایی


تربیت بدنی در آموزش وپرورش استثنایی


تعریف:


تربیت‌بدنی علمی است منظم‌، اصولی‌، تدریجی و مداوم که از سن کودکی تا کهولت به منظور تقویت کامل بدن، کسب سلامتی و بالابردن قدرت و استقامت دستگاه های مختلف بدن و پرورش استعدادهای افراد برای انجام هر نوع فعالیت می‌باشد.با تعریف فوق چنین نتیجه گرفته می شود که ورزش بخشی از تربیت‌بدنی است که انجام‌دادن آن منوط به کسب انواع مهارت های حرکتی و ورزشی است‌.ورزش و بازی در زندگی کودکان و دانش آموزان نقش اساسی و حیاتی دارد . دانش آموزان از بازی و ورزش لذت می برند و در ضمن آن،فرصت خوبی برای بیان احساس ها و عواطف خود می یابند و راه کنترل آن را نیز فرا می گیرند .علاوه بر آن در صورت مواجهه با مشکل در حین بازی با تلاش و کوشش سعی در جهت حل آن کرده و در همین راستا روح همکاری و تعامل و دوستی نیز در آن ها تقویت می شود.با توجه به اینکه فرصت های اجتماعی برای حضور دانش آموزان استثنایی کم بوده و بازی و ورزش در امر یادگیری دانش آموزان استثنایی بسیار موثر می باشد ، از این رو ورزش نقش بسیار مهمی در رشد توانایی ها و یادگیری دانش آموزان استثنایی ایفا نموده و برای رفع خستگی و تقویت قوای جسمانی و روانی آنان بسیار موثر است .


رویکرد ها و برنامه های تربیت بدنی دانش آموزان استثنایی:


تربیت بدنی بخش مهمی از تعلیم و تربیت است که از طریق حرکت و ورزش جریان رشد را در تمام ابعاد انسان تسهیل و هماهنگ کرده و به شکوفایی استعداد های مطلوب کمک می کند .تربیت بدنی دانش آموزان استثنایی متاثر از سه رویکرد آموزشی است که هدف آن : ایجاد فرصت ها و تجربه های حرکتی به منظور افزایش قوای جسمانی ،کمک به رشد استعدادهای بالقوه فرد ،ایجاد نگرش مثبت و علاقه دائمی به فعالیت های بدنی است .


این رویکردها عبارتند از:


- رویکرد متناسب سازی حرکتی برای دستیابی به قابلیت های جسمانی و مهارت های حرکتی از طریق تکرار ،تمرین و در صورت لزوم تعدیل حرکات- رویکرد اصلاحی مشتمل بر فعالیت های متناسب با هدف توان بخشی نواقص مربوط به وضعیت قائم بدن و حرکات بدنی فرد- رویکرد مبتنی بر رشد الگوهای بنیادی حرکتی برای دانش آموزانی که در مقایسه با همسالان خود پایین تر از سطح مطلوب قرار دارند.دانش آموزان استثنایی با بهره گیری از یک برنامه منظم تربیت بدنی می توانند از رشد و نمو جسمانی وسلامت عمومی بهره مند شوند ، همچنین آگاهی از اصول حرکتی با رعایت قوانین ایمنی و درک قوانین و شیوه های بازی و ورزش ، موجب می گردد که توان درک چنین فعالیت هایی در آنان به عنوان شرکت کننده یا تماشاگر تقویت شود . کسب تجارب موفق در حین فعالیت بدنی موجب تقویت اعتماد به نفس و بهبود تعامل با دیگران می گردد. بازی و ورزش موجب استفاده مفید از اوقات فراغت آن ها می شود.


اهداف تربیت بدنی در مدارس استثنایی:


- بهینه سازی آموزش درس تربیت بدنی در مدارس استثنایی- افزایش اعتماد به نفس دردانش آموزان- کمک به روند اجتماعی شدن و کسب مهارت های اجتماعی- پیشگیری از گسترش عارضه معلولیت- کاهش افسردگی ،اضطراب و فشارهای درونی- ایجاد نشاط و شادابی در دانش آموزان استثنایی- مناسب سازی تجهیزات و فضاهای ورزشی مدارس استثناییمعرفی گروه ها و رشته های ورزشی در آموزش و پرورش استثناییسازمان آموزش و پرورش استثنایی مسولیت برنامه ریزی فعالیت های ورزشی دانش آموزان در مراکز آموزشی و همچنین برگزاری مسابقات ورزشی کشوری را بر عهده دارد و در چند سال اخیر توانسته نسبت به حضور دانش آموزان در عرصه های ورزشی از سطح آموزشگاه تا مسابقات کشوری گام های موثری بردارد.مسابقات ورزشی کشوری در 4 گروه دانش آموزان آسیب دیده بینایی،آسیب دیده شنوایی، آسیب دیده جسمی –حرکتی و دانش آموزان با نیازهای ویژه ذهنی و در دو بخش دانش آموزان دختر و پسر در تابستان هر سال برگزار می شود .مسابقات هر گروه به تفکیک رشته ها به شرح ذیل می باشد :1. مسابقات دانش آموزان آسیب دیده بینایی در 4 رشته ورزشی: دو و میدانی ، گلبال ، شطرنج و شودان 2. مسابقات ورزشی دانش آموزان آسیب دیده جسمی حرکتی در 3 رشته ورزشی: بوچیا ، تنیس روی میز ایستاده و نشسته و شطرنج3. مسابقات ورزشی دانش آموزان آسیب دیده شنوایی در3 رشته ورزشی: والیبال ، تنیس روی میز و آمادگی جسمانی گروه دختران4. مسابقات ورزشی دانش آموزان آسیب دیده شنوایی در3 رشته ورزشی:فوتسال ، والیبال ، و آمادگی جسمانی گروه پسران5. مسابقات ورزشی دانش آموزان با نیازهای ویژه ذهنی در5رشته ورزشی :گوی رانی سندرم دان ، دوو میدانی سندرم دان ،تنیس روی میز کم توان ذ هنی ، دوو میدانی پیش حرفه ای کم توان ذهنی و دوومیدانی کم توان ذهنی متوسطه حرفه ای گروه دختران 6. مسابقات ورزشی دانش آموزان با نیازهای ویژه ذهنی در6رشته ورزشی :گوی رانی سندرم دان ، دوو میدانی سندرم دان ،تنیس روی میز کم توان ذهنی ، دوو میدانی پیش حرفه ای کم توان ذهنی و دو و میدانی کم توان ذهنی متوسطه حرفه ای ،فوتسال در دو دسته الف و ب گروه پسران ( با توجه به توانمندی و مهارت های دانش آموزان تیم های شرکت کننده در دو گروه الف و ب دسته بندی می شوند).

برنامه های تشخیصی،بهداشتی و پیشگیری در آموزش و پرورش استثنایی


طبق بند 4 ماده 2 اساسنامه سازمان، کمک به پیشگیری از بروز ناتوانی های جسمی و ذهنی قبل از تولد، هنگام تولد و بعداز تولد از اهداف سازمان آموزش و پرورش استثنایی می باشد. در جهت تحقق این هدف، وظایف زیر بر عهده مدیریت بهداشت، پیشگیری و تشخیص می باشد.- تهیه مجموعه ای از مقیاس ها و معیارهای سنجش توانایی ها و استعدادهای کودکان و دانش آموزان استثنایی- اجرای طرح های شناسایی و گزینش کودکان و دانش آموزانبراساس اهداف فوق برنامه های پیشگیری و تشخیص سازمان، برنامه ریزی و اجرا می شود.*برنامه سنجش سلامت جسمانی و آمادگی تحصیلی نوآموزان بدو ورود به دبستان جهت غربالگری جسمی و ذهنی نوآموزان 6 ساله آماده ورود به دبستان، مطابق برنامه پنجم توسعه کشور، مصوبه هیأت محترم وزیران و اساسنامه سازمان در تمام کشور اجرا می شود.


ضرورت اجرا:


پژوهش ها و بررسی های تربیتی این واقعیت را نشان داده است که توجه به سلامت جسمی و ذهنی کودکان، تحولات طبیعی آنها را در طی مراحل رشد تضمین می کند و عدم شناسایی و توجه به مشکلات جسمی و ذهنی می تواند سلامت کلی کودکان را به مخاطره انداخته و انواع مشکلات تحصیلی و رفتاری را برای آنها به همراه داشته باشد. براساس آمارهای بین المللی بین 10 تا 15 درصد از کودکان به نحوی دارای مشکلات جسمی، حسی یا ناتوانی های رشدی هستند و تشخیص به موقع این کودکان نه تنها می تواند از بروز معلولیت در آنها جلوگیری نماید بلکه در رفع مشکلات آموزشی آنان نیز موثر واقع خواهد شد و عدم شناخت به موقع مشکلات این کودکان باعث می شود .که آنها دو تا سه سال در مدارس عادی مشغول به تحصیل شوند و پس از آن به واسطه ی وجود نارسایی های مختلف جسمانی و یا عقب ماندگی های ذهنی قادر به ادامه تحصیل نباشند و آنگاه به آموزش ویژه هدایت شوند.با توجه به این ضرورت ها سازمان آموزش و پرورش استثنایی با همکاری دو وزارتخانه آموزش و پرورش و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ، اقدام به اجرای سنجش سلامت جسمانی و آمادگی تحصیلی کودکان بدو ورود به مدرسه نموده است.


اهداف:


هدف اصلی و عمده این برنامه ، تشخیص و شناسایی به موقع نارسایی های جسمی، ارزیابی وضعیت ذهنی کودکان بدو ورود به مدرسه، کمک به بهبود کیفی آموزش و کنترل بعضی از عوامل موثر بر افت تحصیلی، بررسی میزان شیوع اختلالات جسمانی و روانی کودکان دارای مشکل و صدور شناسنامه سلامت برای تمامی کودکان است.این برنامه در دو مرحله مقدماتی (غربال گری) و تخصصی اجرا می شود. در مرحله مقدماتی کودک از نظر جسمی و ذهنی بررسی شده و ضمن ثبت ارزیابی ها در شناسنامه سلامت، در صورت وجود مشکل برای ارزیابی دقیق تر به مرحله تخصصی ارجاع داده می شود.

موارد ارزیابی :


- ارزیابی وضعیت ایمن سازی، پایش رشد، سایر ارزیابی های بهداشتی- ارزیابی بینایی- ارزیابی شنوایی و اختلالات گفتاری- ارزیابی آمادگی تحصیلی و اختلال فراگیر رشد- معاینات بالینی و پزشکی- در تمامی این مراحل در صورت نیاز به ارزیابی تخصصی، نوآموز به کارشناس تخصصی مربوطه یا پزشک متخصص ارجاع داده می شود، پس از انجام معاینات تخصصی، با توجه به نتیجه بدست آمده جایگاه آموزشی او تعیین می گردد. در صورتی که نوآموز توانایی استفاده از خدمات آموزشی مدارس عادی را نداشته باشد، جهت ثبت نام به آموزشگاه های استثنایی و یا به صورت تلفیقی (فراگیر) به مدارس عادی معرفی می گردد.


سایر فعالیت ها:


ارزیابی ذهنی و تعیین وضعیت آموزشی دانش آموزان داوطلب جهش تحصیلی : بر اساس مصوبات جلسه 793 و 476 شورای عالی آموزش و پرورش ، بررسی صلاحیت هوشی و ویژگی های روانی دانش آموزان ابتدایی متقاضی جهش یک پایه و چند پایه به عهده سازمان آموزش و پرورش استثنایی گذاشته شده و اجراء می گردد.هنجاریابی و مناسب سازی آزمون های معتبر و متناسب با فرهنگ و ویژگی جامعه ایرانی : دست یابی به ابزار استاندارد جهت تشخیص و جایدهی صحیح آموزشی دانش آموزان و مهمتر از همه ابزاری که در اختیار آموزش و پرورش باشد از برنامه های دیگر سازمان است.تربیت نیروی انسانی در بخش ارزیابی هوشی و آزمون های تشخیصی اتیسم، هرساله به منظور تأمین نیروی انسانی در بخش تشخیص با توجه به نیاز استان، کارگاه های آموزشی برگزار شده و در صورت موفقیت در آزمون های کتبی و عملی، مجوز برای آزماینده صادر می گردد.توجه به اصول اولیه بهداشتی و تغذیه صحیح از مهمترین علل پیشگیری از بیماری ها می باشد، و با توجه به خصوصیات جسمانی دانش آموزان با نیازهای ویژه، در راستای ارتقای سطح آگاهی مراقبین سلامت آموزشگاه های استثنایی و بالابردن سطح بهداشت دانش آموزان کتاب های ویژه سلامت و تغذیه این دانش آموزان تدوین گردیده تا راهنمای مناسبی برای افرادی که در ارتباط نزدیک با دانش آموزان ویژه می باشند از جدیدترین و علمی ترین اطلاعات روز برخوردار باشند.ضمن اینکه هر ساله دوره های ضمن خدمت ، با توجه به نیازهای دانش آموزان برای مراقبین سلامت و دست اندرکاران بهداشت مدارس استثنایی برگزار می شود. با عنایت به رویکرد جدید آموزش و پرورش نسبت به استفاده از فناوری های الکترونیکی، که در سند تحول نیز به آن اشاره شده ، و جهت سرعت بخشیدن به این امر و بهره گیری بهینه از اطلاعات بهداشتی جمع آوری شده اقداماتی درجهت تهیه نرم افزارهای جمع آوری اطلاعات بهداشتی دانش آموزی و گزارشات بهداشتی آموزشگاه ها به عمل آمده است. برگزاری همایش پیشگیری از معلولیت به عنوان یک برنامه کشوری، جهت تبادل جدیدترین اطلاعات علمی مربوط و با توجه به اهمیت و ضرورت پیشگیری از معلولیت در سال 88 توسط سازمان استثنایی و با همکاری سایر ارگانها با شرکت فعالان در زمینه پیشگیری از معلولیت (اساتید، دانشجویان ، معلمین و ....) برگزار شد . با توجه به استقبالی که از این همایش به عمل آمد دومین همایش پیشگیری از معلولیت در سال 1390 با همان اهداف برگزارشد.