نگاهی به آموزش وپرورش استثنایی در جهان وایران


ریشه‌های تاریخی آموزش و پرورش استثنایی را به گونه‌ای که امروز مطرح است، می‌توان اوایل سال‌های 1800 میلادی در میان تلاش‌های تنی چند از پزشکان محقق یافت. از ایتارد، پزشک اندیشمند فرانسوی که پزشکی حاذق و صاحب‌نظر در بیماری‌های گوش و تعلیم و تربیت کودکان ناشنوا بود می‌توان به عنوان یکی از پیشگامان آموزش و پرورش استثنایی نام برد. از جمله معروف‌ترین کارهای ایتارد، تلاش وی در تربیت ویکتور،کودک 10 ساله‌ای است که در یکی از جنگل‌های فرانسه پیدا شد. وی با زندگی اجتماعی آشنایی نداشت و آثاری از رشد زبان در او مشهود نبود.



ادوارد سگن، شاگرد ایتاردکه سال 1848 به آمریکا مهاجرت کرد از اولین کسانی است که با روش ابداعی خود سعی در تعلیم و تربیت کودکان عقب‌مانده ذهنی داشت.در کنار تلاش‌های ایتارد و سگن، زحمات چشمگیر خانم ماریا مونته سوری قابل توجه است. وی تحت‌تاثیر عمیق فعالیت‌ها و روش‌های سگن، به عنوان مربی کودکان عقب‌مانده ذهنی و حامی‌ آموزش و پرورش پیش‌دبستانی برای همه کودکان شهرت یافت. به دنبال کوشش‌های قابل ملاحظه ایتارد، سگن و مونته سوری، این پیشگامان نهضت تعلیم و تربیت استثنایی، شاهد تلاش‌های گسترده دیگر محققان و متخصصان در کشوهای مختلف جهان و تاسیس مراکز، مدارس و کلاس‌های ویژه برای کودکان استثنایی هستیم، به گونه‌ای که امروز همه کشورهای جهان به آموزش و پرورش استثنایی به عنوان یک ضرورت فرهنگی و اجتماعی می‌نگرند و بخش قابل توجهی از امکانات آموزش و پرورش عمومی آنها به کودکان و دانش‌آموزان استثنایی اختصاص می‌یابد.
در هر حال اگر بر این باور باشیم که ستون‌های تمدن هر جامعه بر نظام آموزش و ساختار آموزش و پرورش آن استوار است، بدون تردید سلامت، جامعیت و کارآمدی نظام آموزش و پرورش آن جامعه نیز در گروی وسعت، گستردگی، تنوع و کیفیت برنامه‌های جامع آموزش استثنایی و درصد کودکان و دانش‌آموزانی است که به عنوان استثنایی یا دارای نیاز ویژه مورد تشخیص و شناسایی واقع شده و خدمات آموزشی موثری در مدارس عادی یا کلاس‌های خاص به ایشان ارائه می‌شود.



در جامعه ما، تاریخچه برنامه آموزش و پرورش استثنایی به دهه اول قرن چهاردهم شمسی مربوط می‌شود. در این دوران، اولین مدرسه ناشنوایان در تهران توسط مرحوم جبار باغچه‌بان و نخستین مدرسه ویژه نابینایان در تبریز به وسیله یک کشیش آلمانی به نام کریستفل تاسیس و به دنبال آن در چند شهر دیگر مدارس مشابهی از سوی افراد خیر و آگاه بنیاد نهاده شد. در این مورد می‌توان از تاسیس مدرسه شبانه‌روزی نابینایان در تهران در سال 1328 و چندین مدرسه استثنایی دیگر همچون ابابصیر، خزائلی و غیره نام برد. در سال 1347 دفتری به نام دفتر آموزش کودکان و دانش‌آموزان استثنایی در وزارت آموزش و پرورش ایجادشد. در واقع مسوولیت این دفتر، شناخت و جایگزینی مطلوب و آموزش و پرورش کلیه کودکانی است که به علت تفاوت‌های قابل ملاحظه ذهنی، جسمی و عاطفی قادر به استفاده ازبرنامه‌های عادی آموزش و پرورش نیستند.



در پی آغاز فعالیت این دفتر، مراکز و مدارس متعددی در نقاط مختلف کشور برای تعلیم و تربیت کودکان استثنایی شروع به کار کردند.

مطابق گزارش‌های رسمی وزارت آموزش و پرورش، 10 سال پس از تاسیس این دفتر، یعنی در سال 1357 حدود 8000 دانش‌آموز استثنایی تحت پوشش دفتر مزبور مشغول تحصیل بودند. با توجه به پیشرفت‌های روزافزون فناوری آموزشی، بالا رفتن آگاهی اغلب اولیای کودکان استثنایی و ایجاد نگرش مثبت در آنان برای تعلیم و تربیت فرزندان خود، تاثیر قابل توجه مدارس استثنایی در تعلیم و تربیت کودکان استثنایی، بویژه ورود تنی چند از دانش‌آموزان نابینا و ناشنوا به موسسات آموزش عالی، همچنین تلاش روزافزون و متعهدانه دلسوزان کودکان استثنایی در پرتوی انقلاب اسلامی و با تصویب مجلس شورای اسلامی، سازمان آموزش و پرورش استثنایی با هدف‌های جامع و فراگیر در سال 1370 تاسیس شد و کار خود را آغاز کرد. با تاسیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی، تحول چشمگیری در شناسایی هرچه سریع‌تر و آموزش و توانبخشی کودکان و نوجوانان استثنایی در سطح کشور به وجود آمد و امید می‌رود این سازمان بتواند دست‌کم مطابق وظایف و مسوولیت‌هایی که مجلس محترم برای آنان پیش‌بینی کرده است، توفیقات چشمگیری داشته باشد.



نگاهی به تحولات آموزش و پرورش استثنایی در ایران


سال 1299: آغاز آموزش نابینایان در تبریز با تاسیس آموزشگاه کریستوفل

سال 1303: آغاز آموزش ناشنوایان در تبریز توسط جبار باغچه بان و شروع کار تحقیقی و آزمایشی با ناشنوایان توسط ذبیح بهروز
سال 1339: تاسیس نخستین مرکز آموزشی کودکان کم توان ذهنی در تبریز
سال 1344: آغاز شیوه تکلم در آموزش ناشنوایان توسط محمود پاکزاد
سال 1347: شروع به کار آموزش کودکان معلول جسمی-حرکتی با 13 دانش آموز در تهران و تاسیس دفتر آموزش کودکان استثنایی
1355: راه اندازی نخستین کلاس خاص دانش آموزان ناسازگار با 7 دانش آموز در تهران
1364: شناسایی و پذیرش 75 کودک چند معلولیتی در مجموعه ناشنوایان باغچه بان در تهران
سال 1370: تاسیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی
سال 1371: راه اندازی گروه آموزشی دانش آموزان با اختلالات یادگیری و تاسیس ادارات آموزش و پرورش استثنایی استان ها
سال 1375: تصویب اجرای طرح سنجش کودکان بدو ورود به دبستان توسط سازمان برای شناسایی کودکان استثنایی
سال 1386: آغاز اجرای آزمایشی طرح آموزش فر اگیر در 7 استان
سال 1390: اجرای قطعی آئین نامه آموزش و پرورش تلفیقی-فراگیر کودکان و دانش آموزان استثنایی

وظایف اساسی سازمان
1ـتهیه مجموعه‌ای از مقیاس‌ها و معیارهای سنجش توانایی‌ها و استعدادهای کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
2ـاجرای طرح‌های شناسایی و گزینش کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
3ـتهیه و تنظیم برنامه‌های مربوط به آموزش و پرورش ویژه برای گروه‌های مختلف کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
4ـتهیه و تنظیم طرح‌های توسعة کمی و کیفی آموزش و پرورش کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
5ـتهیه کتب درسی و برنامة آموزشی و درسی خاص متناسب با توانایی‌های ذهنی و جسمی گروه‌های مختلف کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
6ـتهیه و اجرای طرح‌های پژوهشی در زمینة آموزش و پرورش گروه‌های مختلف کودکان و دانش‌آموزان استثنایی

7ـبرقراری ارتباط مداوم با مؤسسه‌های داخلی و سازمان‌های بین‌المللی مرتبط به منظور کسب تازه‌ترین اطلاعات مربوط به آموزش گروه‌های مختلف کودکان و دانش‌آموزان استثنایی و بهره‌برداری از آخرین پژوهش‌های علمی جهان در تهیة برنامه‌های آموزشی و پرورشی
8-برنامه‌ریزی‌های لازم در جهت آموزش حرفه‌ای دانش‌آموزان استثنایی متناسب با توانایی‌های ذهنی و جسمی آنان و تأمین وسایل فنی، حرفه‌ای و توان‌بخشی لازم برای مراکز آموزشی از طریق واحد‌های زیربط به منظور اشتغال
9ـتأمین و تربیت نیروی انسانی مورد نیاز سازمان و تنظیم و اجرای برنامه‌های لازم برای آموزش ضمن خدمت نیروی انسانی شاغل در سازمان و مراکز وابسته به آن با همکاری و هماهنگی معاونت وزارت آموزش و پرورش در امور تأمین و تربیت نیروی انسانی
10ـارزشیابی کار معلمان و مربیان کودکان و دانش‌آموزان استثنایی و همچنین مسوولان مراکز و آموزشگاه‌ها و آموزش و راهنمایی آنان در جهت حل مشکلات و مسایل مربوط به آموزش و پرورش استثنایی
11ـایجاد امکانات لازم جهت طراحی، تهیه و توزیع وسایل کمک آموزشی
12ـفراهم نمودن زمینه‌های لازم جهت تألیف و ترجمه و نشر کتب سودمند و سایر امکانات برای پدران، مادران و معلمان کودکان استثنایی
13-جلب کمک‌های مادی و معنوی مردم، سازمان‌ها، مؤسسه‌ها و انجمن‌های توان‌بخشی برای بهبود وضع آموزش و پرورش کودکان و دانش‌آموزان استثنایی
14ـبرنامه‌ریزی و تعیین ضوابط مربوط به نحوة مشارکت بخش خصوصی در آموزش و پرورش استثنایی و ترغیب آنان به این امر و اعمال نظارت لازم بر فعالیت آنان
15-هماهنگی، همکاری و ارتباط با دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی داخل به منظور سوق دادن تحقیقات آنان به سمت نیازهای سازمان و استفادة هر چه بیشتر از اساتید و دانشجویان رشته‌های مرتبط با کودکان استثنایی.




اهداف سازمان:




1-طراحی سیستم آموزشی، پرورشی، و توانبخشی به نحوی که ناتوانیهای ذهنی و جسمی کودکان و دانش‌آموزان استثنایی جبران گردد و آن‌گونه کودکان و دانش‌آموزان بتوانند پس از گذراندن مراحل تحصیلی خود موقعیت اجتماعی و اقتصادی مناسب شرایط خویش را به دست آورند.

2-تغییر و اصلاح مداوم آموزش و پرورش استثنایی با توجه به روشهای نوین آموزش و پرورش استثنایی در جهان و نیازهایی که آن گونه کودکان‌و دانش‌آموزان در ارتباط با شرایط خاص جامعه دارند.

3-آموزش و پرورش گروههای مختلف کودکان و دانش‌آموزان استثنایی با توجه به نیازهای خاص هر گروه در سطوح قبل از دبستان، ابتدایی،‌راهنمایی و متوسطه و با تأکید خاص بر آموزش حرفه‌ای و تلاش برای تحت پوشش قرار دادن کلیه این گونه کودکان و دانش‌آموزان.

4-کمک به پیشگیری از بروز ناتوانیهای جسمی و ذهنی، قبل از تولد، هنگام تولد و بعد از تولد از طریق بالا بردن سطح آگاهی عمومی در زمینه‌عوامل بروز معلولیتها و خصوصیات کودکان استثنایی.




تشکیلات سازمان آموزش و پرورش استثنایی



سازمان دارای ارکان زیر می‌باشد:



الف) شورای سازمان
ب) رییس سازمان
طبق ماده 5 اساسنامه سازمان آموزش و پرورش استثنایی اعضای شورای سازمان عبارتند از:
1ـوزیر آموزش و پرورش (رییس شورا)
2ـوزیر کار و امور اجتماعی یا یکی از معاونان
3-رییس سازمان بهزیستی
4ـرییس یا یکی از معاونان بنیاد مستضعفان و جانبازان
5-معاونان وزارت آموزش و پرورش
6- رییس سازمان (دبیر شورا)
7-دو نفر از متخصصان امور کودکان استثنایی
8-یک نفر معلم با تجربه و صاحب نظر
9-دو نفر معتمد علاقه‌مندبه امور کودکان استثنایی (ترجیحاً والدین کودکان استثنایی)
10-یک نفر از معلولان صاحب‌نظر
11-یک نفر از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی




آشنایی با معاونت ها و مدیریت های سازمان



حوزه ریاست



وظایف:



اجرای مصوبات شورای سازمان آموزش و پرورش استثنائی.
بررسی و پیگیری عزل و نصب روسای ادارات آموزش و پرورش استان ها.
ارائه گزارش فعالیت ها و عملکرد سازمان استثنائی به شورای سازمان.
نظارت بر برنامه های جذب کمک های مردمی و موسسات و سایر ارگانها.
مشارکت در بازنگری و اصلاح قوانین ومقررات موجود و ارایه آیین نامه اجرائی و طرح ها و پیشنهادهای لازم برای نیل به اهداف سازمان جهت تصویب در شورا
نظارت بر طرح های سیستم های مکانیزه مورد نیاز واحدهای مختلف سازمان آموزش و پرورش استثنائی.




مدیریت حوزه ریاست روابط عمومی و امور بین الملل



وظایف:



برقراری ارتباط مستمر با رسانه های گروهی به منظور اجرای سیاستهای انتشاراتی سازمان آموزش و پرورش استثنائی و همکاری با موسسات وابسته به سازمان ملل و مجامع علمی کشورهای خارجی به منظور استفاده از کمکهای تخصصی و علمی آنان در مورد دانش آموزان و کودکان استثنائی با هماهنگی و همکاری مدیریتهای تخصصی.
اجرای طرحهای اطلاعاتی و انتشاراتی و همچنین اجرای برنامه های بازدید از فعالیتها و پیشرفتهای سازمان آموزش و پرورش استثنائی جهت آگاهی افکار عمومی.
انتشار نشریه های خبری، اطلاعاتی و تخصصی طبق مقررات و ضوابط مربوط.
اقدام به تهیه و ترجمه مقالات و نشریاتی که مربوط به کودکان و دانش آموزان استثنائی می باشد به منظور آشنائی آنان با روشها و سیستم جدید آموزش استثنائی.
برگزاری مصاحبه، تشکیل سمینارها، کنفرانس، بازدیدها، نمایشگاهها و سایر تبلیغات مورد نیاز بر حسب اهداف سازمان.
تهیه و تنظیم طرحهای مربوط به قراردادها، بورسیه ها، برنامه های مبادلات فرهنگی ایران با کشورهای خارج و نظارت بر حسن اجرای آنها.
مطالعه و همکاری با مجامع علمی معتبر جهان در جهت پیشبرد اهداف آموزش و پرورش استثنائی.
نظارت بر فعالیتها و عملکرد انجمن های اولیا و مربیان.
نظارت مستمر بر فعالیتهای مدارس غیرانتفاعی.
انجام مطالعات درخصوص دستیابی به راهکارهای مفید جهت ترویج فرهنگ مشارکت.
طراحی،برنامه ریزی و هدایت همایش ها و انجمن های تخصصی،المپیادها و مسابقه های علمی دانش آموزی درسطح داخلی و بین المللی مربرط به آموزش و پرورش کودکان استثنایی.
اهتمام در جهت تهیه و تنظیم مقالات علمی، و تخصصی جهت چاپ در نشریات تخصصی.




معاونت برنامه ریزی آموزشی و توان بخشی



وظایف:



تهیه و تنظیم طرحها و برنامه های آموزشی و توان بخشی برای کودکان و دانش آموزان استثتنائی.
ایجاد هماهنگی و نظارت بر انجام فعالیت های آموزشی و توان بخشی گروه های مختلف کودکان و دانش آموزان استثنائی.
نظارت وهمکاری در تالیف، ترجمه و نشر کتب آموزشی وکمک آموزشی برای کودکان و دانش آموزان استثنائی، معلمان و والدین این گروه از کودکان و دانش آموزان.
همکاری با مؤسساتی که در امورآموزشی و توان بخشی کودکان و دانش آموزان استثنائی فعالیت دارند.
بررسی و مطالعه نظام های مختلف آموزش و پرورش کودکان و دانش آموزان استثنائی در جهان به منظور انجام تغییرات ضروری و مناسب در برنامه های آموزشی و توان بخشی مورد نظر جهت نیل به اهداف مطلوب سازمان.
تهیه برنامه های ارزشیابی به منظور بررسی شیوه های آموزشی وپیشرفت تحصیلی به منظور ارائه راه حل های مناسب جهت رفع مشکلات و نارسائی ها.
تهیه و تنظیم طرحها وبرنامه های مناسب در زمینه تطبیق برنامه های آموزشی وحرفه آموزی کودکان و دانش آموزان استثنائی با نیازهای مربوط و تسهیل پذیرش آنها در جامعه.
اهتمام و همکاری در تدوین و تنظیم آئین نامه های مربوط به امور آموزشی و توان بخشی کودکان و دانش آموزان استثنائی.
بررسی و مطالعه شیوه های نوین توان بخشی و مشاوره کودکان و دانش آموزان استثنائی در جهان به منظور انجام تغییرات ضروری و مناسب در برنامه های مورد نظر جهت نیل به اهداف سازمان.
همکاری و نظارت برطراحی واجرای برنامه هاوفعالیت های آموزشی به منظورارتقاسطح دانش ومهارت معلمان،مربیان وکارکنان سازمان.
نظارت بر نحوه اجرای برنامه های سالانه مدیریت ها و واحدهای تحت پوشش و ایجاد هماهنگی بین فعالیت های آنها.
پیش بینی و همکاری در برنامه ریزی دوره های آموزشی کوتاه مدت و گردهمائی های علمی– تخصصی با هدف دانش افزایی مربیان، معلمان و خانواده های دانش آموزان و کودکان استثنائی و ارائه پیشنهاد به اداره کل توسعه مدیریت و پشتیبانی جهت برگزاری دوره های مذکور.
برنامه ریزی به منظور بررسی، هماهنگ سازی در متون درسی و آموزشی گروه های مختلف استثنائی.




مدیریت آموزشی



وظایف:



همکاری وکمک به پیشبرد امور و برنامه های سازمان تحت نظر معاون برنامه ریزی آموزشی وتوان بخشی
پژوهش در زمینه آموزش و پرورش کودکان و دانش آموزان استثنائی.
نظارت و همکاری در تالیف، ترجمه کتب و نشریات تدوین شده در زمینه آموزشی گروه های مختلف کودکان و دانش آموزان استثنائی به منظور پیشبرد اهداف سازمان.
تهیه وتنظیم طرحهای توسعه آموزش و پرورش دانش آموزان استثنائی و برنامه ریزی خاص آنها.
ایجاد ارتباط با خانواده کودکان و دانش آموزان استثنائی به منظور راهنمائی آنها در آموزش و پرورش فرزندان شان.
تهیه و تنظیم طرح های آشنا سازی دانش آموزان استثنائی با حرفه های کار و دانش متناسب با توانائی ها و محدودیت های جسمی و ذهنی آنها.
ارزشیابی از برنامه های آموزشی کودکان و دانش آموزان استثنائی در گروه های مختلف عملکرد مسئولان استانی و ارائه راهنمائی های لازم جهت حل مشکلات و مسایل احتمالی آنان.
تعیین اولویت ها در برنامه های کارآموزی دانش آموزان رشته های کار و دانش و فنی و حرفه ای به منظور جهت دادن استعدادهای آنان بسوی حرف و مشاغل مورد نیاز کشور در ارتباط با امکانات موجود بر اساس خط مشی کلی سازمان.
برقراری ارتباط با بخش های مختلف صنعت، کشاورزی و خدمات اعم از دولتی و غیردولتی به منظور استفاده از امکانات آنان برای کارآموزی دانش آموزان تحت پوشش.
انجام مطالعات و پژوهش های لازم در زمینه محتوای روش های مختلف کارآموزی های ضمن تحصیل دانش آموزان استثنائی و استفاده از دانش و تجربیات دیگر کشورهای جهان به منظور بالا نگه داشتن سطح آموزش علمی آنان.
مطالعه و همکاری به منظور تنظیم آئین نامه و شیوه های جدید ارزشیابی و مسابقات علمی.
برقراری ارتباط با موسسات و سازمان های آموزشی ملی و بین المللی در زمینه آموزش گروه های مختلف کودکان و دانش آموزان استثنائی به منظور کسب تازه ترین اطلاعات وتجارب و هماهنگی برنامه های گروه های فوق الذکربا آخرین تحولات و روش های علمی جهان از طریق مدیریت حوزه ریاست، روابط عمومی و بین الملل.




مدیریت توان بخشی



وظایف:



همکاری وکمک به پیشبرد امور و برنامه های سازمان تحت نظر معاون برنامه ریزی آموزشی وتوان بخشی.
انجام کارهای تخصصی، مطالعاتی و برنامه ریزی در زمینه های مختلف توان بخشی، مشاوره و مددکاری پیشنهاد تهیه وسایل مربوط به توان بخشی با توجه به نیاز کودکان و دانش آموزان استثنائی بر حسب ضرورت و اولویت.
همکاری در امور آموزشی با مراکز آموزش عالی در زمینه توان بخشی، مشاوره و مددکاری.
مطالعه مستمر در زمینه های مختلف روش های توان بخشی، مشاوره و مددکاری به منظور پیشبرد اهداف سازمان.
همکاری با سایر موسسات در امور توان بخشی، مشاوره و مددکاری کودکان و دانش آموزان استثنائی.
نظارت بر تهیه و تنظیم آیین نامه ها و بخشنامه های مربوط به توان بخشی، مشاوره و مددکاری.
نظارت دقیق بر حسن اجرای طرحها و برنامه های مربوط به توان بخشی، مشاوره و مددکاری.
تعیین نمودن خط مشی کلی توان بخشی جهت ارتقاء کیفی وضعیت برنامه های توان بخشی گروه های مختلف.
نظارت بر عملکرد ادارات آموزش و پرورش استثنائی استان ها در خصوص امور توان بخشی، مشاوره و مددکاری و ارائه راهنمائی های لازم در این زمینه و اهتمام در رفع مشکلات و تنگناهای احتمالی.
بررسی و تعیین نیازهای مراکز آموزشی استان ها به نیروهای توان بخشی، مشاوره و مددکاری و ارائه آن به مسئولین ذیربط جهت برنامه ریزی و تامین نیروی مورد نظر با توجه به ضوابط و درجه بندی پست های سازمانی واحدهای آموزشی ویژه دانش آموزان استثنائی.
نظارت برتهیه و خرید تجهیزات واحدهای توان بخشی در مراکز آموزشی استان ها.
همکاری با مدیرآموزشی سازمان در جهت پیشبرد برنامه های مشترک درمعاونت آموزشی وتوان بخشی.
نظارت برهزینه کردها و اعتبارات ابلاغی برنامه تامین کمک سرانه توان بخشی.




معاونت تشخیص، پیشگیری، پرورشی و تربیت بدنی



وظایف:



ایجاد هماهنگی، نظارت و همکاری بر اجرای هدفهای تشخیص، پیشگیری، پرورشی و تربیت بدنی کودکان و دانش آموزان استثنائی.
اقدامات لازم جهت تهیه و هنجاریابی آزمونهای غربال گری و تشخیصی برای گروه های مختلف کودکان و دانش آموزان استثنائی..
اهتمام در اجرای طرحهای شناسایی و گزینش کودکان و دانش آموزان استثنائی کشور.
همکاری با سایر موسساتی که به نحوی از انحا در امور پیشگیری، فرهنگی و تربیت بدنی کودکان و دانش آموزان استثنائی فعالیت دارند.
همکاری در تالیف، ترجمه و نشر کتب و نشریات سودمند و مفید برای پدران، مادران و معلمان کودکان و دانش آموزان استثنائی.
نظارت بر تهیه و بکارگیری آزمونهای لازم برای سنجش و ارزیابی استعدادهای تحصیلی.
اهتمام و همکاری در تدوین و تنظیم آئین نامه های مربوط به تشخیص، پیشگیری، سنجش و امور پرورشی و تربیت بدنی کودکان و دانش آموزان استثنائی.
طراحی، ایجاد هماهنگی و اجرای برنامه های فرهنگی، هنری، ورزشی و اردویی برای دانش آموزان، معلمان، مربیان و سایر دست اندرکاران حوزه آموزش و پرورش استثنائی.
اهتمام در تشخیص مسائل و مشکلات موجود در اجرای برنامه های پیشگیری، سنجش و امور پرورشی و تربیت بدنی کودکان و دانش آموزان استثنائی و تجزیه و تحلیل آن به منظور اتخاذ تصمیم مناسب جهت پیشگیری از معلولیتها.
اهتمام در بالا بردن سلامت جسمانی و روانی افراد جامعه با همکاری وزارتخانه ها و سازمانهای مربوط.
نظارت بر تهیه و تدوین مقررات و ضوابط معلولیت زدائی و ارائه برنامه های میان مدت و بلند مدت در جهت اهداف سازمان.
پیش بینی و برنامه ریزی دوره های آموزشی کوتاه مدت برای دانش افزایی معلمان، مربیان استثنائی و ارائه پیشنهاد به اداره کل توسعه مدیریت و پشتیبانی جهت برگزاری.




مدیریت تشخیص و پیشگیری



وظایف:



برنامه ریزی جهت بالا بردن سطح کارآیی واحدها از طریق استاندارد کردن تستهای قابل قبول.
تهیه طرح ها و پیشنهادات در زمینه چگونگی ارائه خدمات مربوط به منظور جلوگیری از بوجود آمدن معلولیتها در سطح جامعه.
تهیه برنامه های آموزشی و ارشادی به منظور آگاه ساختن افراد جامعه نسبت به عوامل مثبت و منفی عارضی، آسیبهای اجتماعی که بر اثر عدم رعایت بهداشت و پیشگیری ژنتیکی در جامعه ایجاد می شود.
جمع آوری اطلاعات و طبقه بندی و تجزیه و تحلیل آن به منظور اتخاذ تصمیم مناسب جهت پیشگیری از معلولیتها.
برنامه ریزی و نظارت بر شیوه اجرای آزمون های غربال گری و تشخیصی و دائر نگهداشتن واحدهای مربوط برای پاسخگویی به نیازها.
ارزیابی مستمر و مداوم از فعالیتهای انجام شده جهت رفع نارسایی ها و مشکلات احتمالی و برنامه ریزی جدید در این مورد.
تهیه و تدوین مقررات و ضوابط معلولیت زدایی و ارائه برنامه های میان مدت و بلند مدت در جهت اهداف سازمان.
نظارت بر حسن اجرای برنامه های مصوب مربوط بر اساس دستورالعملها و آیین نامه های صادره.



مدیریت امور پرورشی و تربیت بدنی



وظایف:



تهیه برنامه های لازم جهت تحکیم مبانی دینی و فضایل اخلاقی و رشد اجتماعی دانش آموزان استثنائی و آشنا ساختن آنان با فرهنگ غنی اسلام از طرق مختلف.
مطالعه و تحقیق و تهیه برنامه های پرورشی و تربیت بدنی دانش آموزان در زمینه فعالیتهای فردی، گروهی و اجتماعی.
تهیه طرح ها و برنامه های لازم در زمینه برگزاری و اجرای اردوهای تربیتی، برگزاری مسابقات پرورشی و ورزشی بین دانش آموزان استثنائی در سطوح مختلف و صدور دستورالعملهای مربوطه.
تهیه طرح و برنامه های اجرایی مربوط به فعالیتهای گروهی دانش آموزان و نظارت در تشکیل و نحوه فعالیت های آنها جهت رشد اجتماعی دانش آموزان استثنائی..
تهیه طرحها و برنامه های لازم در مورد انتخاب بهترین آثار فرهنگی، تربیتی و هنری دانش آموزان استثنائی جهت شرکت در نمایشگاههای مختلف.
اهتمام در توسعه و تعمیم فعالیت های پرورشی و تربیت بدنی در آموزشگاهها.
ایجاد زمینه های همکاری با نهادها و سازمان های مختلف جهت رشد و تعالی اخلاقی،‌علمی، اجتماعی و ورزشی دانش آموزان استثنائی.
تهیه و اجرای طرحهای لازم بمنظور رشدوتوسعه جنبه های اخلاقی، اجتماعی و ورزشی همکاران و آشنایی آنها با موضوعات مربوطه.
پیش بینی و برنامه ریزی دوره ها، گردهمایی آموزشهای کوتاه مدت برای دانش افزایی مربیان پرورشی و تربیت بدنی و کارشناسان استان ها.
برآورد و پیش بینی نیروی انسانی و تجهیزات مورد نیاز تربیت بدنی و فرهنگی برای دوره های مختلف تحصیلی برای سراسر کشور




اداره کل توسعه مدیریت و پشتیبانی



وظایف:



ایجاد هماهنگی و نظارت بر فعالیتهای امور اداری، مالی و پشتیبانی سازمان با توجه به اختیارات تفویض شده.
نظارت بر تهیه و تنظیم طرحها و برنامه های مناسب در زمینه استخدام، ارتقاء گروه، انفصال،‌تعلیق، بازنشستگی و آموزش کارکنان سازمان آموزش و پرورش استثنائی.
نظارت برتهیه و تظیم طرحها وبرنامه های مناسب درجهت جذب ونگهداری نیروی انسانی متخصص مورد نیاز با هماهنگی و همکاری واحدهای ذیربط.
بررسی وضعیت نیروی انسانی در همه بخشهای سازمان و تهیه برنامه تامین نیروی انسانی به تناسب اهداف برنامه ریزی آموزشی و اجرایی.
اهتمام در اخذ مجوز ردیف استخدامی از معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور با توجه به نیاز واحدهای سازمان آموزش و پرورش استثنائی.
اهتمام در شناخت مشکلات اجرایی برنامه های آموزش ضمن خدمت در سطوح مختلف و استخدام و ارائه راه حلهای مناسب برای مشکلات و معضلات مربوطه.
همکاری با کمیته ها و سمینارهای علمی، پژوهشی، تحقیقاتی، تربیتی، آموزشی و توانبخشی سازمان آموزش و پرورش استثنائی.
نظارت بر حسن اجرای ارزشیابی پرسنل سازمان.
اقدام به تامین اعتبار از خزانه داری کل بر اساس بودجه مصوب در قالب موارد و برنامه های بودجه جاری و اعتبارات طرحهای عمرانی و تجهیزاتی و درآمد های اختصاصی سازمان و هماهنگی با سایر واحدهای ذیربط.
نظارت بر تهیه و تنظیم بودجه جاری و عمرانی سازمان و انجام اقدامات لازم در جهت تصویب آن با همکاری واحدهای ذیربط.
نظارت بر تهیه و تنظیم طرحها و برنامه های مناسب در زمینه تدارکات، توسعه و تجهیز مراکز آموزشی تحت پوشش سازمان ذیربط.




آشنایی با گروه های هفت گانه دانش آموزان استثنایی



از نظر آموزشی‌ به‌ فردی‌دانش‌آموز استثنایی‌ اطلاق‌ می‌شود که‌ از نظر شناختی‌، هوشی‌، جسمی‌ (حسی‌، حرکتی‌)، عاطفی‌ و یا اجتماعی‌، تفاوت‌ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ با افراد همسن‌ خود داشته‌ و این‌ تفاوت‌ به‌ حدی‌ باشد که‌ برخورداری‌ آنان‌ ازآموزش‌ و پرورش‌، مستلزم‌ تغییراتی‌ (متناسب‌ با ویژگیهای‌ این‌ دانش‌آموزان‌) در برنامه‌ها، محتوی‌، روشها، مواد و فضای‌ آموزشی‌ عادی‌ و ارائه‌ خدمات‌ آموزشی‌ و توان بخشی‌ ویژه‌ به‌ آنان‌ باشد. درکشور ما ،این مهم برعهده سازمان آموزش و پرورش استثنایی بوده که متولی امرآموزش ،پرورش و توان بخشی دانش آموزان استثنایی است.این دانش آموزان به هفت گروه تقسیم می شوند:



1-گروه دانش آموزان کم توان ذهنی



کم توان ذهنی به فردی اطلاق می شود که عملکرد هوشی او به طور معنی دار یا قابل ملاحظه ای پایین تر از میانگین باشد و با مشکلاتی در رفتارسازشی توام بوده ودر دوران رشد یعنی تا قبل از 18 سالگی پدیدار شده باشد.مهارت های سازشی نیز شامل مهارت هایی است که فقدان آنها در زندگی مشکلاتی را به وجود می آورد. این مهارت های اجتماعی ،خود هدایتی و اوقات فراغت است.



2- گروه دانش آموزان دارای اختلالات شنوایی



این گروه از دانش آموزان شامل دانش آموزان ناشنوا و دانش آموزان نیمه شنوا می باشد.دانش آموز ناشنوا به فردی اطلاق می شود که با میزان باقیمانده شنوایی خود علی رغم استفاده از وسایل کمک آموزشی شنوایی نتواند گفتار دیگران را از طریق حس شنوایی بشنود، لذا از فراگیری زبان پیرامون خود از طریق حس شنوایی محروم است.
دانش آموز نیمه شنوا به فردی گفته می شود که با میزان با قیمانده شنوایی او حتی با استفاده از وسایل کمک آموزشی و بهره گیری از راهنمایی آموزشی برای دریافت مطالب شنیداری و گفتاری ،کافی نبوده است.
در حال حاضر بسیاری از دانش آموزان ناشنوا به ویژه کم شنوا، درکنار دانش آموزان دیگر در مدارس عادی درس می خوانند.



3-گروه دانش آموزان دارای اختلالات بینایی



براساس تعریف قانونی ، نابینایی عبارت است از میزان دیدی که در چشم برتر بیش از 20 درصد دید ندارد و قابل اصلاح نیست.در این گروه افرادی نیز هستندکه کم بینا نامیده می شوند.افراد کم بینا ، کسانی هستند که می توانند با کمک متخصص بینایی از باقیمانده بینایی خود استفاده کنند. این کمک ها شامل مواردی از قبیل استفاده از کتاب هایی با حروف چاپی درشت و بکار گیری نورپردازی ویژه ای برای افزایش فرصت های بینایی می شود.دانش آموزان نابینا و بعضی از دانش آموزان نیمه بینا از کتاب هایی استفاده می کنند که نوشتار آن به شکل بریل یعنی خطوط برجسته است.تعداد زیادی از دانش آموزان نابینا در مدارس عادی درس می خوانند.



4- گروه دانش آموزان جسمی-حرکتی



در این گروه دانش آموزانی قرار دارند که مهمترین مشخصه آنها ناتوانی جسمی است.این ناتوانی ممکن است مادر زادی بوده ویا بعدها در اثر حوادث اتفاق افتاده باشد.این کودکان به دلیل اینکه توان حرکت بسیار ضعیفی دارند، از تجهیزاتی مانند ویلچر، واکر و یا عصا استفاده کنند.بساری از این افراد از هوش طبیعی و عادی برخوردارند و با مناسب سازی شرایط محیطی می توانند در مدارس عادی تحصیل کرده و علیرغم معلولیت جسمی، تعامل خوبی با سایر دانش آموزان دارند.



5-گروه دانش آموزان دارای اختلالات یادگیری



این گروه شامل دانش آموزانی است که نارسایی هایی در فرایند ادراکی، توجه، حافظه، دقت و... دارند که برمهارت های تحصیلی (خواندن، نوشتن و ریاضی) تاثیر می گذارد.این گروه معمولا دچار مشکلات حسی نبوده و از نظر بهره هوشی در دامنه بهنجار قرار دارند.



6- گروه دانش آموزان دارای اختلال هیجانی و رفتاری



دانش آموزان دارای اختلالات هیجانی و رفتاری مشکلات زیادی در ارتباط با دوستان و هم سالان خود، والدین و معلمان دارند. در تکالیف درسی مشکل دارند. گاهی در نشان دادن رفتارها اغراق می کنند و یا در عملکرد تحصیلی و اجتماعی نارسایی نشان می دهند.این دانش آموزان قوانین مدرسه را زیر پا گذاشته و برای خود و سایر افراد مشکلات زیادی را ایجاد می کنند.از نظر تحصیلی نیز،عملکرد بسیار ضعیفی دارندو بسیاری از آنها در دوران دبیرستان ترک تحصیل می کنند.



7- گروه دانش آموزان چند معلولیتی



دانش آموزان چند معلولیتی، دانش آموزانی هستند که همزمان از دو یا چند معلولیت رنج می برند. از جمله این وضعیت ها ، ناشنوایی-نابینایی است که نوعی نارسایی حسی دوگانه است. همچنین چند معلولیتی می تواند به صورت کم توانی ذهنی همراه با فلج مغزی ، جلوه گر شودکه این وضعیت نیز مشکلات زیادی برای فرد ایجاد می کند